Số liệu gần đây về cán cân thanh toán quốc tế của Trung Quốc đang đặt ra một nghịch lý đáng chú ý: trong khi thặng dư thương mại của nền kinh tế lớn thứ hai thế giới liên tiếp phá kỷ lục, vượt mốc 1.000 tỷ USD trong 11 tháng thì mức tăng dự trữ ngoại hối chính thức lại chậm hơn đáng kể. Điều này làm dấy lên một câu hỏi lớn trên thị trường: dòng tiền khổng lồ đó đã chảy về đâu?
Nghịch lý đáng chú ý
Là cường quốc sản xuất của thế giới, Trung Quốc từ lâu đã duy trì mức thặng dư lớn trong thương mại hàng hóa và xu hướng này gia tăng mạnh mẽ hơn trong những năm gần đây. Trong 11 qua, nước này ghi nhận thặng dư thương mại lên tới 1,076 nghìn tỷ USD, vượt xa kỷ lục 992,6 tỷ USD của cả năm trước đó.
Con số này gần gấp đôi mức thặng dư thương mại cả năm 593,9 tỷ USD của năm 2015, theo dữ liệu từ nhà cung cấp thông tin tài chính Wind.
Trái ngược với diễn biến đó, dự trữ ngoại hối của Trung Quốc đến cuối tháng 11 chỉ đạt 3,346 nghìn tỷ USD, tăng không đáng kể so với mức 3,202 nghìn tỷ USD ghi nhận vào cuối năm ngoái.
Theo các nhà phân tích, sự chênh lệch này phản ánh thực tế rằng một phần lớn thặng dư thương mại đã được tái đầu tư ra nước ngoài thông qua các hoạt động mua tài sản, chủ yếu do khu vực tư nhân thực hiện.
Giáo sư Han Shen Lin thuộc Đại học New York Thượng Hải cho rằng thặng dư thương mại của Trung Quốc “không còn tự động chuyển hóa thành sự gia tăng dự trữ ngoại hối chính thức nữa”, bởi một phần đáng kể đang được luân chuyển thông qua khu vực tư nhân.
.png)
Vị thế dẫn đầu thế giới về sản xuất đã giúp Trung Quốc đạt thặng dư thương mại kỷ lục vào năm 2025. (Ảnh: VCG/Getty Images)
“Những gì chúng ta đang chứng kiến là sự chuyển dịch từ tích lũy dự trữ do nhà nước dẫn dắt sang các dòng vốn chảy ra nước ngoài do thị trường dẫn dắt”, ông Lin nhận định, đồng thời cho biết các doanh nghiệp Trung Quốc đang trả bớt nợ nước ngoài, xây dựng tài sản ở nước ngoài hoặc giữ lại lợi nhuận ngoài lãnh thổ.
“Số tiền đó không hề biến mất; nó chỉ không còn nằm trên bảng cân đối kế toán của Ngân hàng Nhân dân Trung Quốc nữa”, vị giáo sư cho hay.
Vai trò ngày càng lớn của khu vực tư nhân
Vai trò ngày càng lớn của khu vực tư nhân song hành với sự mở rộng hiện diện toàn cầu của các doanh nghiệp Trung Quốc trong những năm gần đây. Biên lợi nhuận trong nước thu hẹp, cùng năng lực sản xuất gia tăng, đang thúc đẩy ngày càng nhiều công ty “vươn ra toàn cầu” để tìm kiếm thị trường mới.
Các quan chức và nhà kinh tế Trung Quốc trong những năm gần đây đã nhiều lần lý giải dòng chảy của thặng dư thương mại, và đều chỉ ra khu vực tư nhân là “đầu mối” chính.
Năm 2023, bà Vương Xuân Anh, khi đó là Phó Cục trưởng Cục Quản lý Ngoại hối Nhà nước, cho biết tại một cuộc họp báo rằng các dòng tiền chảy vào Trung Quốc từ thương mại và đầu tư nước ngoài phần lớn đã được cân bằng bởi hoạt động đầu tư ra nước ngoài của doanh nghiệp và cá nhân trong nước, chủ yếu thông qua đầu tư trực tiếp và mua chứng khoán.
Theo bà Alicia Garcia-Herrero, kinh tế trưởng khu vực châu Á – Thái Bình Dương của ngân hàng đầu tư Natixis (Pháp), thặng dư tài khoản vãng lai của Trung Quốc, thước đo rộng hơn bao gồm thương mại hàng hóa, dịch vụ và các dòng thu nhập xuyên biên giới, nhỏ hơn đáng kể so với thặng dư thương mại hàng hóa.
Tính đến tháng 10, lượng trái phiếu kho bạc Mỹ do Trung Quốc nắm giữ đã giảm xuống mức thấp nhất trong 17 năm, còn khoảng 688,7 tỷ USD.
Bà cho rằng nguyên nhân nằm ở các dòng vốn chảy ra ngoài không được ghi nhận đầy đủ dưới hình thức đầu tư trực tiếp ra nước ngoài và đầu tư danh mục.
Phần lớn vốn đầu tư trực tiếp của Trung Quốc đang hướng tới Đông Nam Á và châu Âu, tài trợ cho các dự án liên quan đến pin, xe điện, chất bán dẫn và dược phẩm. Trong khi đó, các dòng vốn đầu tư gián tiếp chủ yếu được rót vào tài sản bằng USD, do chênh lệch lãi suất.
“Tất cả các cuộc trao đổi của tôi với khách hàng ở Trung Quốc đều cho thấy họ đang đầu tư mạnh vào tài sản bằng USD, không hẳn là trái phiếu kho bạc, mà chủ yếu thông qua khu vực tư nhân và các tổ chức tài chính”, bà Garcia-Herrero cho biết.
Phơi bày những “điểm yếu mang tính cấu trúc”
Tính đến tháng 10, lượng trái phiếu kho bạc Mỹ do Trung Quốc nắm giữ đã giảm xuống mức thấp nhất trong 17 năm, còn khoảng 688,7 tỷ USD, theo số liệu từ Bộ Tài chính Mỹ.
Trung Quốc hiện đã tụt xuống vị trí thứ 3 trong danh sách các chủ nợ nước ngoài lớn nhất của Mỹ, sau Nhật Bản và Vương quốc Anh. Nước này đã duy trì xu hướng giảm dần nắm giữ nợ chính phủ Mỹ, bắt đầu từ nhiệm kỳ đầu tiên của Tổng thống Mỹ Donald Trump.
Ông Yu Yongding, cựu cố vấn của ngân hàng trung ương Trung Quốc, cho rằng dù thặng dư thương mại phản ánh năng lực cạnh tranh mạnh mẽ của các nhà xuất khẩu, nó cũng phơi bày những “điểm yếu mang tính cấu trúc” của nền kinh tế.
“Để đạt được tăng trưởng kinh tế bền vững hơn dựa trên nhu cầu nội địa, Trung Quốc cần nhanh chóng cân bằng tài khoản vãng lai và giảm sự phụ thuộc vào các thị trường bên ngoài, đặc biệt là Mỹ”, ông viết trong một bài bình luận ngày 16/12.
Bắc Kinh cũng đang phát đi những tín hiệu cho thấy lập trường chính sách đang dịch chuyển. Một quan chức giấu tên của Ủy ban Công tác Tài chính và Kinh tế Trung ương cho biết Trung Quốc sẽ triển khai các chính sách có mục tiêu trong năm tới nhằm hỗ trợ nhập khẩu hàng tiêu dùng chất lượng cao và các thiết bị then chốt.
Trong một cuộc phỏng vấn liên quan đến Hội nghị Công tác Kinh tế Trung ương vừa diễn ra, vị quan chức này nhấn mạnh rằng mục tiêu “đạt được trạng thái cân bằng cơ bản trong cán cân thanh toán quốc tế” – thông qua việc bù trừ tương đối giữa xuất khẩu ròng và dòng vốn ròng chảy ra – đang được coi là một ưu tiên chính sách.
Theo SCMP
Quang Đăng
