Trong bối cảnh thị trường khó huy động vốn, nhiều doanh nghiệp tìm cách “làm đẹp” sổ sách tài chính hơn từ những phương án đặc biệt như hoán đổi nợ thành cổ phần hay mua cổ phiếu quỹ.

Hoán đổi nợ thành cổ phần là phương án mà chủ nợ dường như không mấy mặn mà trừ khi thấy được hướng phục hồi rõ ràng của doanh nghiệp. Ảnh minh họa: L.Vũ.

Vẫn đau đầu tìm hướng xử lý nợ

Chỉ còn 1 tháng để trả nợ nhưng tập đoàn Novaland mới đây lấy ý kiến trái chủ muốn tiếp tục dời ngày đáo hạn lô trái phiếu 1.300 tỉ đồng, dù lô này đã được gia hạn thêm 24 tháng. Khoản huy động vốn năm 2022 này nhằm thanh toán trước hạn lô trái phiếu trước đó và góp thêm vốn cho dự án, có tài sản đảm bảo là cổ phiếu NVL.

Nợ doanh nghiệp bất động sản vẫn là áp lực lớn đối với thị trường. Theo báo cáo thị trường trái phiếu doanh nghiệp của Fiin Ratings, nhóm bất động sản có khoảng 5.900 tỉ đồng đến hạn trong tháng 6, tương ứng 61,4% tổng giá trị đáo hạn toàn thị trường, tăng gấp đôi so với ước tính trong tháng 5. Còn nếu tính 8 tháng còn lại của năm, con số rơi vào khoảng 79.400 tỉ đồng.

Bức tranh này buộc doanh nghiệp phải tính toán chi ly hơn phương án trả nợ đến hạn. Trong một diễn biến có liên quan, Novaland sẽ trình kế hoạch cho đại hội cổ đông, về việc phát hành cổ phiếu để hoán đổi nợ theo yêu cầu bồi hoàn của các cổ đông. Trong đó có hai cổ đông lớn NovaGroup và Diamond Properties, nhóm này trước đó đã bán tài sản đảm bảo, là cổ phiếu được thế chấp, để trả nợ cho Novaland.

Trong giai đoạn khó khăn, nhóm cổ đông liên quan đến ông Bùi Thành Nhơn đã cho doanh nghiệp mượn cổ phiếu để bán, cũng như bán ra phần mình để cơ cấu nợ cho tập đoàn. Kết quả tỷ lệ sở hữu liên tục giảm, từ mức 60,8% tại thời điểm tháng 6-2022 về mức 38,7% vào tháng 12-2024.

Một trường hợp thú vị liên quan khác là Tập đoàn Hoàng Anh Gia Lai (mã cổ phiếu HAG), theo đó đại hội cổ đông vừa thông qua phương án xử lý nghĩa vụ nợ trái phiếu nhóm B, bằng cách phát hành 210 triệu cổ phiếu hoán đổi, với giá trị dự kiến tối đa 2.520 tỉ đồng.

Giá phát hành đề xuất là 12.000 đồng/cổ phiếu (giá đóng cửa ngày 11-6 là 13.000 đồng/cổ phiếu), cổ phiếu sẽ bị hạn chế chuyển nhượng trong vòng 1 năm. Phương án này dự kiến thực hiện ngay trong năm 2025 sau khi được cơ quan quản lý chấp thuận.

Theo báo cáo tài chính hợp nhất quí 1 của HAGL, nợ vay trái phiếu đến hạn trả nợ trong vòng 1 năm là hơn 1.916 tỉ đồng, trong khi tổng nợ vay ngắn hạn là hơn 6.000 tỉ đồng. HAGL vẫn đang ghi nhận chi phí phải trả là hơn 4.244 tỉ đồng, chủ yếu là lãi vay trái phiếu.

Hoán đổi nợ thành cổ phần không mới trong thời gian gần đây. Hồi tháng 4 vừa qua, Công ty Phát triển Bất động sản Phát Đạt công bố hoàn tất phát hành gần 34,1 triệu cổ phiếu với giá 20.000 đồng để hoán đổi cho khoản vay 30 triệu đô la Mỹ từ năm 2022 của nhà đầu tư nước ngoài, để tài trợ thực hiện dự án.

Làm đẹp sổ sách đón chu kỳ mới

Sau hơn thập kỷ cố gắng trả nợ và xoá dần lỗ luỹ kế, HAGL đang tiến gần hơn trong quá trình làm đẹp sổ sách của mình. Trong quí 1, chi phí phải trả của HAGL chủ yếu là chi phí tài chính, đặc biệt là lãi vay ngân hàng và trái phiếu, cho thấy cấu trúc tài chính vẫn nặng gánh nợ.

Tại kỳ đại hội cổ đông thường niên vừa qua, chính ông Đoàn Nguyên Đức, Chủ tịch HĐQT của công ty cũng nói rằng từ trước đến nay cứ nhắc đến HAGL là nói về nợ, dù đến hôm nay chỉ “còn chút xíu”. Đại diện HAGL kỳ vọng cuối năm nay HAGL sẽ có báo cáo tài chính “cực đẹp”, trong đó phần nợ trên vốn chủ sở hữu hay tổng tài sản sẽ không còn tính bằng lần.

Nhìn chung, phương án hoán đổi nợ thành cổ phần thường là công cụ tái cấu trúc mà chủ doanh nghiệp chọn thực hiện cuối cùng. Nó giúp chia sẻ cả rủi ro và cơ hội đối với cả chủ nợ và chủ doanh nghiệp, một khi các phương án truyền thống không còn hiệu quả.

Đối với chủ nợ, việc bỏ quyền thu nợ đổi bằng cổ phần mang lại cơ hội thu hồi vốn trong tương lai nếu doanh nghiệp phục hồi và tăng trưởng. Nhóm này cũng có tiếng nói hơn trong quản trị, định hướng doanh nghiệp. Ngược lại, nhóm cổ đông cũ sẽ phải chấp nhận tỷ lệ thấp hơn, cũng như giá trị cổ phiếu bị pha loãng.

Trước lo ngại về việc phát hành lượng cổ phiếu lớn sẽ khiến cổ phiếu bị pha loãng, ông Đoàn Nguyên Đức nói sẽ tìm cách khắc phục, chẳng hạn như mua cổ phiếu quỹ. Bản thân vị này cũng chịu ảnh hưởng trực tiếp, nhưng vẫn ủng hộ phương án này vì “giảm nợ là ưu tiên hàng đầu”.

Mua lại cổ phiếu quỹ cũng là phương án được nhiều doanh nghiệp niêm yết chọn hiện nay, như là một cách bảo vệ giá trị cho cổ đông và cả sổ sách. Theo tài liệu họp đại hội cổ đông thường niên năm nay, Công ty cổ phần Gemadept lên kế hoạch mua 21 triệu cổ phiếu quỹ, chiếm 5% vốn điều lệ, dù giá cổ phiếu đã phục hồi trở lại sau thời điểm tháng 4, bị ảnh hưởng lớn bởi tin tức về thuế quan.

Không chỉ Gemadept, nhiều công ty vẫn lên kế hoạch mua cổ phiếu quỹ, chẳng hạn như Công ty cổ phần Vàng bạc đá quý Phú Nhuận (khoảng 2,5% tổng số cổ phiếu lưu hành), Tập đoàn Hoa Sen hay MB.

Khi mua cổ phiếu đang lưu hành trên thị trường, công ty có lựa chọn tiếp theo là giữ lại để bán ra thị trường sau này, hoặc hủy. Tuy nhiên theo quy định, việc mua lại sẽ làm cho doanh nghiệp ghi nhận giảm vốn điều lệ.

Trên thực tế, năm ngoái Tập đoàn Vinhomes (thuộc Vingroup) đã mua lại cổ phiếu quỹ trong thương vụ lớn nhất lịch sử Việt Nam. Kế hoạch mua hơn 10.000 tỉ đồng với 247 triệu cổ phiếu được công bố vào đầu tháng 8, kết quả hiện nay cho thấy thị giá đã tăng lên mức 72.000 đồng/cổ phiếu, tức tăng hơn gấp đôi so với vùng đáy ở thời điểm đó.

Bài học trước đó cũng cho thấy tính hiệu quả của việc hoán đổi nợ cổ phần trong các cuộc khủng hoảng hay thời điểm thị trường biến động mạnh. Điển hinh như lĩnh vực ngân hàng mua lại và tái cấu trúc nợ.

Nhưng hiện nay, vấn đề cốt lõi của thị trường vẫn là câu chuyện của dòng tiền. Rủi ro pháp lý ảnh hưởng nghiêm trọng đến tiến độ giải ngân, và nguồn thu của các doanh nghiệp. Ngược lại, quan sát một số doanh nghiệp mạnh về tài chính thì vẫn đang huy động vốn từ hoạt động trái phiếu.

Theo báo cáo của đơn vị xếp hạng tín nhiệm VIS Ratings, dựa trên nghiên cứu nhóm 30 doanh nghiệp niêm yết lớn nhất dựa trên doanh thu trong phân khúc bất động sản nhà ở, tỷ lệ nợ dù có giảm nhẹ do lợi nhuận tăng trong quí 1, tuy nhiên dòng tiền từ hoạt động kinh doanh vẫn ở mức âm. “Đây là điểm yếu chính trong hồ sơ tín nhiệm của ngành”, báo cáo đánh giá.

Dũng Nguyễn-Link gốc