Mỗi khi Ng&#226;n h&#224;ng Nh&#224; nước siết chặt t&#237;n dụng v&#224; tăng l&#227;i suất, họ kh&#244;ng chỉ đang &quot;ổn định kinh tế vĩ m&#244;&quot;. Họ đang tuy&#234;n chiến với một nh&#243;m cụ thể: những người tin rằng lướt s&#243;ng bất động sản l&#224; con đường l&#224;m gi&#224;u nhanh hơn lao động sản xuất.

Ở bề mặt, c&#226;u trả lời rất đơn giản, gần như nh&#224;m ch&#225;n. L&#227;i suất l&#224; “c&#225;i gi&#225; của việc vay tiền”, “ c&#225;i gi&#225; của đồng tiền”. Nếu b&#225;c gửi tiền v&#224;o ng&#226;n h&#224;ng, b&#225;c đang cho ng&#226;n h&#224;ng “vay” tiền của m&#236;nh, v&#224; họ trả cho b&#225;c một khoản l&#227;i suất b&#249; cho rủi ro, c&#225;c khoảng chi ph&#237; cơ hội v&#224; lạm ph&#225;t. Nếu b&#225;c vay tiền để mua nh&#224;, b&#225;c phải trả cho ng&#226;n h&#224;ng một khoản l&#227;i suất. N&#243; l&#224; c&#225;i gi&#225; của việc sử dụng nguồn vốn sớm hơn, l&#224; c&#226;n nhắc giữa trả tiền thu&#234; nh&#224; như trước hay trả l&#227;i suất ng&#226;n h&#224;ng c&#225;i n&#224;o lợi hại hơn.

“ Một trăm đồng ng&#224;y h&#244;m nay, c&#243; gi&#225; hơn một trăm đồng ng&#224;y h&#244;m sau”
- V&#236; ng&#224;y h&#244;m nay b&#225;c c&#243; thể d&#249;ng một trăm đồng đ&#243; đẻ ra tiền

Hầu hết mọi người, đều c&#243; một c&#226;u chuyện rất gọn g&#224;ng trong đầu về l&#227;i suất. C&#226;u chuyện đ&#243; diễn ra như thế n&#224;y: C&#243; những người tiết kiệm (như b&#225;c chẳng hạn, khi bỏ tiền v&#224;o ng&#226;n h&#224;ng) v&#224; c&#243; những người đi vay (như c&#225;c c&#244;ng ty muốn x&#226;y nh&#224; m&#225;y mới). L&#227;i suất, trong c&#226;u chuyện n&#224;y, đơn giản l&#224; c&#225;i gi&#225; c&#226;n bằng giữa cung (tiền tiết kiệm) v&#224; cầu (tiền vay). Nếu người ta gửi tiền tiết kiệm nhiều hơn, l&#227;i suất sẽ giảm. Nếu doanh nghiệp muốn vay nhiều hơn, l&#227;i suất sẽ tăng.

Đ&#243; l&#224; một m&#244; h&#236;nh đẹp đẽ, đơn giản v&#224; dễ hiểu. N&#243; cũng gần như ho&#224;n to&#224;n sai lầm khi &#225;p dụng cho một nền kinh tế hiện đại.

Trong thế giới thực, l&#227;i suất kh&#244;ng ho&#224;n to&#224;n l&#224; c&#225;i gi&#225; được quyết định bởi những người tiết kiệm v&#224; người đi vay. N&#243; l&#224; một c&#244;ng cụ ch&#237;nh s&#225;ch, được ấn định bởi một tổ chức gọi l&#224; ng&#226;n h&#224;ng trung ương.

Ở Mỹ, đ&#243; l&#224; Cục Dự trữ Li&#234;n bang (Fed). Ở Việt Nam, đ&#243; l&#224; Ng&#226;n h&#224;ng Nh&#224; nước. Những tổ chức n&#224;y kh&#244;ng ngồi đo&#225;n xem &quot;l&#227;i suất tự nhi&#234;n&quot; l&#224; bao nhi&#234;u. Họ nh&#236;n v&#224;o hai thứ: lạm ph&#225;t v&#224; việc l&#224;m. Nếu lạm ph&#225;t qu&#225; cao, họ sẽ tăng l&#227;i suất để l&#224;m nguội nền kinh tế. Nếu thất nghiệp qu&#225; cao v&#224; kinh tế &#236; ạch, họ sẽ hạ l&#227;i suất để k&#237;ch th&#237;ch hoạt động kinh tế.

Cụm từ m&#224; c&#225;c b&#225;c thường nghe tr&#234;n b&#225;o đ&#224;i“ L&#227;i suất điều h&#224;nh” bao gồm: “ L&#227;i suất t&#225;i chiết khấu, l&#227;i suất t&#225;i cấp vốn,..” v&#224; c&#225;c nghiệp vụ tr&#234;n thị trường mở OMO nhằm điều h&#224;nh l&#227;i suất li&#234;n ng&#226;n h&#224;ng ( l&#227;i suất giữa ng&#226;n h&#224;ng cho vay với nhau ) sau đ&#243; mới t&#225;c động l&#234;n khu vực người d&#226;n v&#224; doanh nghiệp.

Bằng c&#225;ch mua v&#224; b&#225;n t&#224;i sản ch&#237;nh phủ, họ c&#243; thể bơm th&#234;m hoặc h&#250;t bớt tiền ra khỏi hệ thống ng&#226;n h&#224;ng, khiến cho việc vay mượn giữa c&#225;c ng&#226;n h&#224;ng trở n&#234;n rẻ hơn hoặc đắt hơn. Mức l&#227;i suất ch&#237;nh s&#225;ch n&#224;y sau đ&#243; sẽ lan tỏa ra to&#224;n bộ nền kinh tế, ảnh hưởng đến l&#227;i suất thế chấp, l&#227;i suất cho vay mua &#244; t&#244;, v&#224; l&#227;i suất thẻ t&#237;n dụng của b&#225;c.

L&#227;i suất, n&#243;i một c&#225;ch thẳng thắn, l&#224; c&#225;i ch&#226;n phanh v&#224; ch&#226;n ga của nền kinh tế. Ng&#226;n h&#224;ng trung ương l&#224; người l&#225;i xe. Đ&#237;ch đến của người l&#225;i xe c&#243; thể tăng trưởng kinh tế hoặc kiềm chế lạm ph&#225;t, b&#236;nh ổn thị trường việc l&#224;m..

Vậy c&#226;u chuyện về những người tiết kiệm v&#224; những người đi vay th&#236; sao? N&#243; kh&#244;ng ho&#224;n to&#224;n v&#244; dụng, nhưng n&#243; m&#244; tả một nền kinh tế n&#244;ng nghiệp từ thế kỷ 19, chứ kh&#244;ng phải nền kinh tế t&#224;i ch&#237;nh h&#243;a phức tạp của thế kỷ 21. Trong thế giới của ch&#250;ng ta, tổng lượng tiết kiệm v&#224; đầu tư kh&#244;ng quyết định l&#227;i suất; đ&#250;ng hơn, l&#227;i suất (do ng&#226;n h&#224;ng trung ương ấn định) v&#224; t&#236;nh trạng chung của nền kinh tế sẽ quyết định tổng lượng tiết kiệm v&#224; đầu tư.

Nếu c&#243; h&#224;ng triệu người thất nghiệp v&#224; c&#225;c nh&#224; m&#225;y hoạt động dưới c&#244;ng suất, ch&#237;nh phủ c&#243; thể v&#224; n&#234;n chi ti&#234;u để đưa c&#225;c nguồn lực đ&#243; trở lại l&#224;m việc qua k&#234;nh đầu tư c&#244;ng. V&#224; ng&#226;n h&#224;ng trung ương, nếu họ l&#224;m đ&#250;ng c&#244;ng việc của m&#236;nh, sẽ giữ l&#227;i suất ở mức thấp để hỗ trợ sự phục hồi đ&#243;. L&#227;i suất sẽ chỉ tăng khi nền kinh tế n&#243;ng l&#234;n v&#224; khi lạm ph&#225;t trở th&#224;nh một mối đe dọa thực sự, đ&#243; l&#224; một dấu hiệu của sự th&#224;nh c&#244;ng, kh&#244;ng phải thất bại!

B&#225;c c&#243; nghe thấy c&#225;c nh&#224; b&#236;nh luận t&#224;i ch&#237;nh ca ngợi việc tăng l&#227;i suất l&#224; một h&#224;nh động &quot;c&#243; tr&#225;ch nhiệm&quot; để &quot;thưởng cho những người tiết kiệm&quot; sau khi đ&#227; đẩy lạm ph&#225;t l&#234;n qu&#225; cao ?

Tương tự, những lời k&#234;u ca về việc l&#227;i suất thấp &quot;trừng phạt người tiết kiệm&quot; thường l&#224; một c&#225;ch n&#243;i mỹ miều để đ&#242;i hỏi c&#225;c ch&#237;nh s&#225;ch c&#243; lợi cho giới chủ nợ ( những người nắm giữ tr&#225;i phiếu) v&#224; l&#224;m hại giới con nợ v&#224; cả những người lao động. V&#226;ng, l&#227;i suất thấp l&#224;m giảm thu nhập từ t&#224;i khoản tiền tiết kiệm của b&#225;c. Nhưng n&#243; cũng gi&#250;p c&#225;c gia đ&#236;nh trẻ mua được nh&#224;, gi&#250;p c&#225;c doanh nghiệp mở rộng v&#224; tuyển dụng th&#234;m c&#244;ng nh&#226;n. Một ch&#237;nh s&#225;ch kinh tế tốt l&#224; ch&#237;nh s&#225;ch tạo ra sự thịnh vượng chung, chứ kh&#244;ng phải bảo vệ lợi &#237;ch của một nh&#243;m nhỏ.

Cuối c&#249;ng, cuộc tranh luận n&#224;y kh&#244;ng thực sự về l&#227;i suất. N&#243; l&#224; về một c&#226;u hỏi cơ bản hơn nhiều: Nền kinh tế tồn tại để l&#224;m g&#236;?

C&#243; một trường ph&#225;i, thường được ủng hộ bởi những người đ&#227; c&#243; sẵn của cải, tin rằng nền kinh tế l&#224; một bảng điểm khổng lồ. Mục ti&#234;u của họ l&#224; tối đa h&#243;a c&#225;c con số tr&#234;n bảng: lợi nhuận của giới t&#224;i ch&#237;nh, sự ổn định của tỷ gi&#225;, v&#224; quan trọng nhất, lợi tức từ khối t&#224;i sản m&#224; họ đang nắm giữ. Theo logic đ&#243;, việc tăng l&#227;i suất, d&#249; g&#226;y đau đớn cho x&#227; hội, l&#224; một h&#224;nh động &quot;c&#243; tr&#225;ch nhiệm&quot; để bảo vệ những con số đ&#243;.

Nhưng c&#243; một c&#225;ch nh&#236;n kh&#225;c. Một c&#225;ch nh&#236;n cho rằng nền kinh tế kh&#244;ng phải l&#224; một tr&#242; chơi t&#237;nh điểm cho giới thượng lưu. N&#243; l&#224; một hệ thống được tạo ra để phục vụ con người. Mục ti&#234;u của n&#243; l&#224; tạo ra c&#244;ng việc tốt, những ng&#244;i nh&#224; m&#224; người d&#226;n c&#243; thể mua được, một x&#227; hội m&#224; ở đ&#243; lao động chăm chỉ thực sự mang lại một cuộc sống tử tế v&#224; an to&#224;n.

Từ g&#243;c nh&#236;n n&#224;y, một c&#244;ng cụ quyền lực như l&#227;i suất kh&#244;ng thể được đ&#225;nh gi&#225; chỉ bằng t&#225;c động của n&#243; l&#234;n lạm ph&#225;t hay tỷ gi&#225;. N&#243; phải được đ&#225;nh gi&#225; bằng t&#225;c động của n&#243; l&#234;n cuộc sống của h&#224;ng triệu người. N&#243; c&#243; đang gi&#250;p một gia đ&#236;nh trẻ mua được nh&#224; kh&#244;ng? N&#243; c&#243; đang gi&#250;p một doanh nghiệp nhỏ vay vốn để mở rộng kh&#244;ng? Hay n&#243; đang b&#243;p nghẹt những giấc mơ đ&#243; để l&#224;m gi&#224;u th&#234;m cho những người đ&#227; gi&#224;u sẵn?

V&#236; vậy, đừng để bị đ&#225;nh lừa. Quyết định siết chặt hay nới lỏng t&#237;n dụng kh&#244;ng phải l&#224; một b&#224;i to&#225;n kỹ thuật. Đ&#243; l&#224; một sự lựa chọn về c&#225;c gi&#225; trị. Đ&#243; l&#224; lời khẳng định về việc ch&#250;ng ta muốn x&#226;y dựng một nền kinh tế cho ai. V&#224; c&#226;u trả lời cho c&#226;u hỏi đ&#243; sẽ định h&#236;nh tương lai của cả một quốc gia.

Mỗi khi Ngân hàng Nhà nước siết chặt tín dụng và tăng lãi suất, họ không chỉ đang "ổn định kinh tế vĩ mô". Họ đang tuyên chiến với một nhóm cụ thể: những người tin rằng lướt sóng bất động sản là con đường làm giàu nhanh hơn lao động sản xuất.

Ở bề mặt, câu trả lời rất đơn giản, gần như nhàm chán. Lãi suất là “cái giá của việc vay tiền”, “ cái giá của đồng tiền”. Nếu bác gửi tiền vào ngân hàng, bác đang cho ngân hàng “vay” tiền của mình, và họ trả cho bác một khoản lãi suất bù cho rủi ro, các khoảng chi phí cơ hội và lạm phát. Nếu bác vay tiền để mua nhà, bác phải trả cho ngân hàng một khoản lãi suất. Nó là cái giá của việc sử dụng nguồn vốn sớm hơn, là cân nhắc giữa trả tiền thuê nhà như trước hay trả lãi suất ngân hàng cái nào lợi hại hơn.

“ Một trăm đồng ngày hôm nay, có giá hơn một trăm đồng ngày hôm sau”
- Vì ngày hôm nay bác có thể dùng một trăm đồng đó đẻ ra tiền

Hầu hết mọi người, đều có một câu chuyện rất gọn gàng trong đầu về lãi suất. Câu chuyện đó diễn ra như thế này: Có những người tiết kiệm (như bác chẳng hạn, khi bỏ tiền vào ngân hàng) và có những người đi vay (như các công ty muốn xây nhà máy mới). Lãi suất, trong câu chuyện này, đơn giản là cái giá cân bằng giữa cung (tiền tiết kiệm) và cầu (tiền vay). Nếu người ta gửi tiền tiết kiệm nhiều hơn, lãi suất sẽ giảm. Nếu doanh nghiệp muốn vay nhiều hơn, lãi suất sẽ tăng.

Đó là một mô hình đẹp đẽ, đơn giản và dễ hiểu. Nó cũng gần như hoàn toàn sai lầm khi áp dụng cho một nền kinh tế hiện đại.

Trong thế giới thực, lãi suất không hoàn toàn là cái giá được quyết định bởi những người tiết kiệm và người đi vay. Nó là một công cụ chính sách, được ấn định bởi một tổ chức gọi là ngân hàng trung ương.

Ở Mỹ, đó là Cục Dự trữ Liên bang (Fed). Ở Việt Nam, đó là Ngân hàng Nhà nước. Những tổ chức này không ngồi đoán xem "lãi suất tự nhiên" là bao nhiêu. Họ nhìn vào hai thứ: lạm phát và việc làm. Nếu lạm phát quá cao, họ sẽ tăng lãi suất để làm nguội nền kinh tế. Nếu thất nghiệp quá cao và kinh tế ì ạch, họ sẽ hạ lãi suất để kích thích hoạt động kinh tế.

Cụm từ mà các bác thường nghe trên báo đài“ Lãi suất điều hành” bao gồm: “ Lãi suất tái chiết khấu, lãi suất tái cấp vốn,..” và các nghiệp vụ trên thị trường mở OMO nhằm điều hành lãi suất liên ngân hàng ( lãi suất giữa ngân hàng cho vay với nhau ) sau đó mới tác động lên khu vực người dân và doanh nghiệp.

Bằng cách mua và bán tài sản chính phủ, họ có thể bơm thêm hoặc hút bớt tiền ra khỏi hệ thống ngân hàng, khiến cho việc vay mượn giữa các ngân hàng trở nên rẻ hơn hoặc đắt hơn. Mức lãi suất chính sách này sau đó sẽ lan tỏa ra toàn bộ nền kinh tế, ảnh hưởng đến lãi suất thế chấp, lãi suất cho vay mua ô tô, và lãi suất thẻ tín dụng của bác.

Lãi suất, nói một cách thẳng thắn, là cái chân phanh và chân ga của nền kinh tế. Ngân hàng trung ương là người lái xe. Đích đến của người lái xe có thể tăng trưởng kinh tế hoặc kiềm chế lạm phát, bình ổn thị trường việc làm..

Vậy câu chuyện về những người tiết kiệm và những người đi vay thì sao? Nó không hoàn toàn vô dụng, nhưng nó mô tả một nền kinh tế nông nghiệp từ thế kỷ 19, chứ không phải nền kinh tế tài chính hóa phức tạp của thế kỷ 21. Trong thế giới của chúng ta, tổng lượng tiết kiệm và đầu tư không quyết định lãi suất; đúng hơn, lãi suất (do ngân hàng trung ương ấn định) và tình trạng chung của nền kinh tế sẽ quyết định tổng lượng tiết kiệm và đầu tư.

Nếu có hàng triệu người thất nghiệp và các nhà máy hoạt động dưới công suất, chính phủ có thể và nên chi tiêu để đưa các nguồn lực đó trở lại làm việc qua kênh đầu tư công. Và ngân hàng trung ương, nếu họ làm đúng công việc của mình, sẽ giữ lãi suất ở mức thấp để hỗ trợ sự phục hồi đó. Lãi suất sẽ chỉ tăng khi nền kinh tế nóng lên và khi lạm phát trở thành một mối đe dọa thực sự, đó là một dấu hiệu của sự thành công, không phải thất bại!

Bác có nghe thấy các nhà bình luận tài chính ca ngợi việc tăng lãi suất là một hành động "có trách nhiệm" để "thưởng cho những người tiết kiệm" sau khi đã đẩy lạm phát lên quá cao ?

Tương tự, những lời kêu ca về việc lãi suất thấp "trừng phạt người tiết kiệm" thường là một cách nói mỹ miều để đòi hỏi các chính sách có lợi cho giới chủ nợ ( những người nắm giữ trái phiếu) và làm hại giới con nợ và cả những người lao động. Vâng, lãi suất thấp làm giảm thu nhập từ tài khoản tiền tiết kiệm của bác. Nhưng nó cũng giúp các gia đình trẻ mua được nhà, giúp các doanh nghiệp mở rộng và tuyển dụng thêm công nhân. Một chính sách kinh tế tốt là chính sách tạo ra sự thịnh vượng chung, chứ không phải bảo vệ lợi ích của một nhóm nhỏ.

Cuối cùng, cuộc tranh luận này không thực sự về lãi suất. Nó là về một câu hỏi cơ bản hơn nhiều: Nền kinh tế tồn tại để làm gì?

Có một trường phái, thường được ủng hộ bởi những người đã có sẵn của cải, tin rằng nền kinh tế là một bảng điểm khổng lồ. Mục tiêu của họ là tối đa hóa các con số trên bảng: lợi nhuận của giới tài chính, sự ổn định của tỷ giá, và quan trọng nhất, lợi tức từ khối tài sản mà họ đang nắm giữ. Theo logic đó, việc tăng lãi suất, dù gây đau đớn cho xã hội, là một hành động "có trách nhiệm" để bảo vệ những con số đó.

Nhưng có một cách nhìn khác. Một cách nhìn cho rằng nền kinh tế không phải là một trò chơi tính điểm cho giới thượng lưu. Nó là một hệ thống được tạo ra để phục vụ con người. Mục tiêu của nó là tạo ra công việc tốt, những ngôi nhà mà người dân có thể mua được, một xã hội mà ở đó lao động chăm chỉ thực sự mang lại một cuộc sống tử tế và an toàn.

Từ góc nhìn này, một công cụ quyền lực như lãi suất không thể được đánh giá chỉ bằng tác động của nó lên lạm phát hay tỷ giá. Nó phải được đánh giá bằng tác động của nó lên cuộc sống của hàng triệu người. Nó có đang giúp một gia đình trẻ mua được nhà không? Nó có đang giúp một doanh nghiệp nhỏ vay vốn để mở rộng không? Hay nó đang bóp nghẹt những giấc mơ đó để làm giàu thêm cho những người đã giàu sẵn?

Vì vậy, đừng để bị đánh lừa. Quyết định siết chặt hay nới lỏng tín dụng không phải là một bài toán kỹ thuật. Đó là một sự lựa chọn về các giá trị. Đó là lời khẳng định về việc chúng ta muốn xây dựng một nền kinh tế cho ai. Và câu trả lời cho câu hỏi đó sẽ định hình tương lai của cả một quốc gia.