Tuyên bố "giành lại Kênh đào Panama" của Tổng thống Mỹ Donald Trump đã đẩy tỷ phú Lý Gia Thành vào tâm điểm căng thẳng Mỹ - Trung, khi thương vụ bán cảng biển của ông tại tuyến giao thương chiến lược này cho liên danh do Mỹ hậu thuẫn vấp phải phản ứng dữ dội từ Trung Quốc.
Khi Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố trong bài phát biểu nhậm chức hồi tháng 1 rằng Washington cần "giành lại quyền kiểm soát Kênh đào Panama", tuyên bố này đã khơi mào một chuỗi sự kiện bất ngờ, đẩy tỷ phú Hồng Kông Lý Gia Thành vào tâm điểm xung đột giữa hai siêu cường kinh tế thế giới.
Ông Lý, người đứng đầu tập đoàn CK Hutchison Holdings, hiện sở hữu 2 trong số 5 cảng biển nằm dọc Kênh đào Panama, tuyến giao thương huyết mạch vận chuyển khoảng 3% hàng hóa toàn cầu.
Tỷ phú Lý Gia Thành.
Tháng 3 vừa qua, CK Hutchison thông báo thỏa thuận bán 43 cảng biển tại 23 quốc gia, trong đó có các cảng ở Kênh đào Panama, cho một liên danh do tập đoàn đầu tư BlackRock của Mỹ hậu thuẫn. Thỏa thuận được Tổng thống Trump hoan nghênh, song lại khiến Bắc Kinh giận dữ.
Trung Quốc tuyên bố sẽ rà soát kỹ thương vụ này. Sau khi giai đoạn đàm phán độc quyền kéo dài 145 ngày kết thúc hôm 27/7, CK Hutchison cho biết có thể mời một nhà đầu tư chiến lược từ Trung Quốc tham gia vào liên danh.
Các nguồn thạo tin cho hay nhà đầu tư đó có thể là Tập đoàn vận tải biển quốc doanh COSCO Shipping của Trung Quốc, doanh nghiệp hiện đang đàm phán để đảm nhận vai trò quan trọng trong liên danh. Theo các nhà quan sát, việc có mặt của doanh nghiệp này mới đủ sức “xoa dịu” Bắc Kinh và giúp thương vụ tiến triển thuận lợi hơn.
Ở động thái liên quan, cuộc kiểm toán gần đây của Panama đối với hoạt động của CK Hutchison đã phát hiện khoản thiếu hụt 1,3 tỷ USD về phí và các vi phạm hợp đồng, khiến Tổng Kiểm toán Anel Flores phải kiện công ty vì vi phạm thỏa thuận nhượng quyền. Động thái hủy bỏ hợp đồng gia hạn năm 2021 của chính phủ Panama, được cho là thiếu sự chấp thuận hợp lệ, phản ánh sự thay đổi lớn hơn ở các quốc gia Mỹ Latinh, ưu tiên chủ quyền hơn cơ sở hạ tầng do nước ngoài sở hữu.
Đối với các nhà đầu tư, điều này báo hiệu một xu hướng đang phát triển: các quốc gia không còn là bên liên quan thụ động trong các tài sản quan trọng mà là những người chủ động quyết định giá trị kinh tế và địa chính trị của chúng.
Cuộc kiểm toán có hai hệ quả. Thứ nhất, nó đặt ra một mối đe dọa rủi ro cao cho tập đoàn do BlackRock dẫn đầu, hiện phải đối mặt với việc đàm phán lại các điều khoản tiềm ẩn hoặc thậm chí là buộc phải thoái vốn khỏi các tài sản tại Panama.
Thứ hai, nó nhấn mạnh tính dễ bị tổn thương của các nhà điều hành cảng nước ngoài trước những thay đổi quy định đột ngột, đặc biệt là ở những khu vực mà cơ sở hạ tầng có tầm quan trọng chiến lược.
Từ thỏa thuận kinh doanh đến tâm điểm chính trị
CK Hutchison kiểm soát hai cảng nằm sát Kênh đào Panama theo nhượng quyền được ký năm 1998 và gia hạn thêm 25 năm vào năm 2021. Vốn không gây tranh cãi trong suốt nhiều năm, thỏa thuận bất ngờ trở thành "điểm nóng" sau khi Tổng thống Trump công khai chỉ trích việc Mỹ trao lại quyền vận hành kênh đào cho Panama vào năm 1999 là "ngu xuẩn", đồng thời đưa ra các cáo buộc vô căn cứ rằng Trung Quốc đang kiểm soát tuyến đường này.
Thực tế, chính quyền Mỹ ngày càng gia tăng lo ngại về ảnh hưởng ngày càng tăng của Trung Quốc ở Mỹ Latinh thông qua các dự án hạ tầng quy mô lớn.
CK Hutchison kiểm soát hai cảng nằm sát Kênh đào Panama theo nhượng quyền được ký năm 1998 và gia hạn thêm 25 năm vào năm 2021.
Trước sức ép từ Washington, CK Hutchison quyết định thoái vốn cảng biển toàn cầu nhưng vẫn giữ lại các cơ sở tại Trung Quốc đại lục và Hồng Kông. Giới phân tích nhận định đây là một thương vụ được đàm phán khôn ngoan: chỉ riêng phần bán cảng đã giúp CK Hutchison thu về 19 tỷ USD tiền mặt, gần tương đương giá trị thị trường của toàn bộ tập đoàn trước khi thông báo được công bố.
Hai ngày sau đó, Tổng thống Trump phát biểu trước Quốc hội rằng chính quyền của ông đã "bắt đầu quá trình giành lại Kênh đào Panama", đồng thời viện dẫn thương vụ này như một bước đầu cụ thể.
Không hài lòng với động thái từ phía ông Lý, Bắc Kinh đã phản ứng mạnh mẽ. Theo các nguồn tin thân cận, vào giữa tháng 3, chính quyền Trung Quốc đã yêu cầu các doanh nghiệp nhà nước ngừng tất cả hợp tác mới với các công ty có liên quan đến gia đình tỷ phú Lý Gia Thành.
Nhiều cơ quan chức năng Trung Quốc, trong đó có Cục Quản lý Thị trường Nhà nước, đã mở cuộc điều tra để xác định xem thương vụ có vi phạm an ninh quốc gia hoặc quy định chống độc quyền hay không. “Trung Quốc luôn kiên quyết phản đối mọi hành động cưỡng ép và bắt nạt kinh tế nhằm xâm phạm quyền lợi chính đáng của các quốc gia khác”, phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Trung Quốc Quách Gia Khôn tuyên bố.
Ban đầu, CK Hutchison và bên mua dự kiến hoàn tất phần giao dịch liên quan đến Panama vào ngày 2/4, song tiến trình này đã bị trì hoãn. Hôm 12/5, tập đoàn của ông Lý tái khẳng định rằng thương vụ chỉ được thực hiện nếu có đầy đủ phê duyệt pháp lý.
Ai đứng sau thương vụ?
Cấu trúc thương vụ cho thấy BlackRock, thông qua Global Infrastructure Partners (GIP), sẽ nắm 51% quyền kiểm soát hai cảng ở Kênh đào Panama. Phần còn lại thuộc về Terminal Investment, công ty do tỷ phú vận tải người Ý Gianluigi Aponte điều hành. TiL sẽ tiếp tục sở hữu toàn bộ các cảng còn lại trong danh mục.
BlackRock, thông qua Global Infrastructure Partners (GIP), sẽ nắm 51% quyền kiểm soát hai cảng ở Kênh đào Panama.
Tuy nhiên, vai trò dẫn dắt của Aponte trong liên danh vẫn không đủ để làm Bắc Kinh hài lòng. Trung Quốc được cho là đang thúc đẩy để tập đoàn Cosco tham gia thương vụ với vị thế đủ mạnh, bao gồm quyền phủ quyết các quyết định có thể ảnh hưởng tiêu cực đến lợi ích chiến lược của Trung Quốc. Các nguồn tin tiết lộ thỏa thuận với Cosco có thể sẽ được hoàn tất vào cuối tháng 9.
Về lý thuyết, đòn bẩy của Trung Quốc với ông Lý là không nhiều. CK Hutchison đã dần thu hẹp sự hiện diện tại Trung Quốc đại lục trong nhiều thập kỷ. Hiện chỉ 12% doanh thu của tập đoàn đến từ thị trường Trung Quốc và Hồng Kông. Công ty đầu tư riêng của ông Lý là Horizons Ventures cũng tập trung vào thị trường quốc tế.
Dù vậy, căng thẳng vẫn tác động đến gia đình ông Lý. Các cuộc đàm phán của con trai út Richard Lý nhằm mở rộng hoạt động kinh doanh bảo hiểm sang Trung Quốc đã bị đình trệ. Trong khi đó, công ty CK Asset, tập đoàn bất động sản do con trai cả Victor Lý điều hành, đang chịu rủi ro lớn hơn, khi Trung Quốc đại lục chiếm khoảng 20% tổng diện tích bất động sản cho thuê dài hạn của công ty.
