Bộ phận Nghiên cứu Đầu tư Toàn cầu HSBC vừa phát hành báo cáo 'The Flying Dutchman – Vietnam's changing frontier', phân tích triển vọng nâng hạng của thị trường chứng khoán (TTCK) Việt Nam từ cận biên lên mới nổi. Báo cáo khẳng định, Việt Nam đã có những bước tiến quan trọng nhưng vẫn còn những điểm nghẽn cần khắc phục, đồng thời đưa ra đánh giá chi tiết về khả năng dòng vốn, những rủi ro tiềm ẩn cũng như bài học từ các thị trường đi trước.

FTSE sẽ xem xét nâng hạng Việt Nam trong kỳ rà soát ngày 7/10/2025. Báo cáo này trả lời năm câu hỏi từ nhà đầu tư, liên quan đến mức độ tiến bộ của Việt Nam, giới hạn sở hữu nước ngoài, lý do chưa được MSCI đưa vào danh sách theo dõi, khả năng xuất hiện dòng vốn mới và những bài học có thể rút ra từ các trường hợp nâng hạng trước đây.

Việt Nam đã tiến bộ thế nào?

Việt Nam đã đáp ứng bảy trong số chín tiêu chí cần thiết của FTSE. Những cải cách về Luật Chứng khoán cùng việc triển khai hệ thống giao dịch KRX trong năm nay được coi là hai bước tiến quan trọng, đưa Việt Nam tiến gần hơn tới một đợt nâng hạng. Báo cáo chỉ ra rằng, từ tháng 9/2024, việc nới lỏng yêu cầu đặt cọc trước khi mua cổ phiếu và bổ sung quy định công bố thông tin bằng tiếng Anh đã cải thiện tính minh bạch và khả năng tiếp cận. Đặc biệt, sự kiện hệ thống KRX chính thức vận hành từ tháng 5/2025 giúp khắc phục tình trạng nghẽn lệnh, tăng cường năng lực xử lý và mở đường cho việc áp dụng cơ chế thanh toán đối ứng trung tâm. Đây được xem là bước ngoặt trong quá trình hiện đại hóa thị trường.

Tuy nhiên, báo cáo lưu ý rằng ngay cả khi FTSE xác nhận nâng hạng trong tháng 10, thì việc thay đổi phân loại cũng cần ít nhất sáu tháng mới có hiệu lực. Điều này phù hợp với thông lệ quốc tế nhằm đảm bảo sự chuyển đổi diễn ra suôn sẻ và hạn chế biến động bất thường.

Khung đánh giá chất lượng thị trường của FTSE đối với Việt Nam

Giới hạn sở hữu nước ngoài (FOL) có là vấn đề?

Một trong những vấn đề được FTSE và nhà đầu tư quan tâm là giới hạn sở hữu nước ngoài. Dù không phải là tiêu chí bắt buộc, nhưng đây là yếu tố mà nhà đầu tư quốc tế đặc biệt chú ý bởi nó ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng tiếp cận. Một số ngành như ngân hàng, hàng không hay viễn thông bị giới hạn tỷ lệ sở hữu nước ngoài, trong đó ngân hàng thương mại chỉ dừng ở mức 30%. Khi cổ phiếu đã kín trần, nhà đầu tư ngoại chỉ có thể giao dịch với nhau, dẫn đến mức giá riêng biệt so với trong nước.

Hiện mới có 12 cổ phiếu trong VN Index chạm trần sở hữu, trong khi tỷ lệ trung bình của toàn chỉ số là 42% và mức nắm giữ thực tế chỉ khoảng 17%. Những con số này cho thấy vẫn còn dư địa lớn, nhưng thủ tục phức tạp và sự phân hóa theo ngành nghề khiến FOL vẫn là một rào cản cần tháo gỡ.

Tỷ lệ sở hữu nước ngoài theo ngành

25 cổ phiếu hàng đầu tại Việt Nam và giới hạn sở hữu NĐT nước ngoài

Tại sao Việt Nam chưa được MSCI đưa vào danh sách theo dõi?

Khác với FTSE, MSCI áp dụng bộ tiêu chí khắt khe hơn nhiều, gồm 18 yếu tố thay vì 9. Trong báo cáo đánh giá năm 2024, MSCI nêu ra chín điểm Việt Nam chưa đạt kỳ vọng, gồm giới hạn sở hữu nước ngoài, thiếu công bố thông tin chi tiết bằng tiếng Anh, chưa có thị trường ngoại hối ngoài nước, hạn chế trong công cụ phòng hộ ngoại hối, yêu cầu đặt cọc trước giao dịch và các giới hạn trong chuyển nhượng ngoài sàn.

Dù đã có những cải thiện, nhưng vấn đề FOL và thị trường ngoại hối vẫn chưa được giải quyết triệt để. HSBC cho rằng ngay cả trong kịch bản tốt nhất, nếu MSCI đưa Việt Nam vào danh sách theo dõi từ tháng 6/2026, thì việc nâng hạng cũng khó có thể diễn ra trước năm 2028.

Việc nâng hạng có kéo theo dòng vốn lớn?

Theo báo cáo của HSBC, việc nâng hạng đồng nghĩa với việc Việt Nam sẽ được đưa vào các chỉ số như FTSE All-World, FTSE EM và FTSE Asia. Các quỹ thụ động bám theo những chỉ số này sẽ buộc phải mua cổ phiếu Việt Nam, trong khi các quỹ chủ động sẽ tùy ý quyết định.

Số liệu phân tích cho thấy 38% quỹ châu Á và 30% quỹ GEM đã sở hữu cổ phiếu Việt Nam, mức trung bình trong danh mục của quỹ châu Á khoảng 0,5%. Đặc biệt, số lượng quỹ chuyên biệt vào Việt Nam đã tăng mạnh, từ 17 quỹ với quy mô 3 tỷ USD năm 2014 lên hơn 100 quỹ với 11 tỷ USD hiện nay.

Báo cáo ước tính, nếu Việt Nam được nâng hạng với vốn hóa hiện tại, tỷ trọng sẽ chiếm 0,6% trong FTSE Asia và 0,5% trong FTSE EM, tương ứng khoảng 1,5 tỷ USD dòng vốn ngoại. Trong kịch bản lạc quan hơn, nếu tỷ trọng đạt 1,3% như Indonesia, thì con số này có thể lên tới 3 tỷ USD. Với các quỹ chủ động, dòng vốn dự kiến rơi vào khoảng 1,9 đến 7,4 tỷ USD. Tổng cộng, trong kịch bản lạc quan nhất, FTSE có thể mang lại tối đa 10,4 tỷ USD vào chứng khoán Việt Nam. Tuy nhiên, HSBC cho rằng dòng vốn thực tế sẽ diễn ra ở mức vừa phải và phân bổ dần.

Bài học từ những lần nâng hạng trước?

Kinh nghiệm từ Ả Rập Saudi và Kuwait cho thấy, sáu tháng trước thông báo nâng hạng, thị trường hầu như đi ngang. Sau thông báo, cổ phiếu Saudi tăng 15% và được đưa vào chỉ số qua sáu giai đoạn. Ngược lại, Qatar lại kém tích cực hơn.

Trong khi đó, Việt Nam đã tăng tới 37% chỉ trong sáu tháng qua, mức tăng nổi bật so với các thị trường được MSCI nâng hạng như UAE và Qatar vào năm 2014. Khi đó, UAE tăng 33% trước thông báo và thêm 43% sau đó; Qatar tăng 46%. Tuy nhiên, HSBC lưu ý không nên quy toàn bộ mức tăng này cho việc nâng hạng, bởi giai đoạn đó trùng với đợt giá dầu Brent vượt 110 USD/thùng.

Tóm lại, TTCK Việt Nam đã hội tụ nhiều điều kiện thuận lợi để được FTSE cân nhắc nâng hạng, nhờ cải thiện khung pháp lý, hiện đại hóa hệ thống giao dịch và sức hút từ tăng trưởng kinh tế. Tuy vậy, các rào cản về sở hữu nước ngoài, thủ tục hành chính và tiêu chí khắt khe của MSCI vẫn là những thách thức cần giải quyết.

Trong bối cảnh đó, việc tiếp tục thúc đẩy cải cách, nâng cao tính minh bạch và duy trì ổn định vĩ mô là điều then chốt. Những bước đi này không chỉ để đáp ứng các tiêu chí quốc tế, mà còn nhằm củng cố sức cạnh tranh và tính bền vững của thị trường tài chính Việt Nam trong giai đoạn tới.

Lê Đỗ

Link gốc