Năm 2025 đánh dấu một giai đoạn cạnh tranh căng thẳng trong quan hệ Mỹ - Trung Quốc. Sau những leo thang trong cuộc chiến thuế quan, hai siêu cường đã đạt được một thỏa thuận "đình chiến" tạm thời.
Tuy nhiên, có thể nói rằng các xung đột chiến lược và cạnh tranh cấu trúc giữa Mỹ và Trung Quốc vẫn còn hiện hữu, định hình mối quan hệ song phương và ảnh hưởng tới trật tự quyền lực toàn cầu
Một năm biến động và sự tạm dừng chiến thuật
Năm 2025 chứng kiến một chuỗi những biến động lớn trong quan hệ Mỹ-Trung, nhất là cuộc chiến thuế quan căng thẳng. Washington và Bắc Kinh đã kết thúc năm với một thỏa thuận đình chiến thương mại mong manh, sau khi lùi bước khỏi bờ vực chiến tranh thuế quan toàn diện. Tuy nhiên, các chuyên gia cảnh báo rằng đây không phải là sự chuyển hướng sang “cạnh tranh có kiểm soát” hay một đối thoại chiến lược thực sự, mà chỉ là sự tạm dừng chiến thuật nhằm giảm nhiệt độ căng thẳng.
Tổng thống Mỹ Donald Trump ký và ban hành Sắc lệnh thuế quan đối ứng vào đầu tháng 4/2025. Ảnh: The White House
Chuỗi căng thẳng leo thang trong quan hệ Mỹ - Trung bắt đầu từ những tuyên bố cứng rắn của Tổng thống Mỹ Donald Trump về khả năng “tách rời hoàn toàn” khỏi Trung Quốc, làm dấy lên ký ức về cuộc chiến thương mại giai đoạn 2018-2019.
Các biện pháp áp thuế và hạn chế xuất khẩu được triển khai nhanh chóng, phản ánh việc cả hai bên đều đẩy quan hệ song phương tới ngưỡng chịu đựng. Chỉ đến cuối năm, cuộc gặp thượng đỉnh Mỹ -Trung bên lề Hội nghị cấp cao APEC tại Hàn Quốc mới giúp hạ nhiệt phần nào: Trung Quốc tạm hoãn một số biện pháp hạn chế xuất khẩu, còn Mỹ ngừng áp thêm thuế mới và nhất trí phối hợp về một số vấn đề toàn cầu.
Các nhà quan sát cho rằng sự ổn định tạm thời này chủ yếu được thúc đẩy bởi các yếu tố nội tại: cuộc bầu cử giữa nhiệm kỳ ở Mỹ, sự suy giảm tăng trưởng và các áp lực kinh tế - xã hội tại Trung Quốc. Theo SCMP, Giáo sư Zhiqun Zhu từ Đại học Bucknell nhận định, mặc dù cả hai bên đều mong muốn duy trì ổn định ít nhất trong ngắn hạn, nhưng sau năm 2026, khi các yếu tố ràng buộc nội bộ giảm bớt, chính sách cứng rắn có thể trở lại, và mối quan hệ song phương sẽ đối mặt với những khó khăn mới.
Sự tạm dừng này cũng phản ánh tính bất đối xứng cơ bản giữa Washington và Bắc Kinh. Chính sách “Nước Mỹ trên hết” của Tổng thống Trump đã làm xáo trộn các liên minh truyền thống, tạo ra nghi ngờ về độ tin cậy lâu dài của Mỹ.
Trong khi đó, Trung Quốc, bất chấp tăng trưởng chậm lại và các căng thẳng xã hội, vẫn thể hiện sự tự tin trong việc sử dụng đòn bẩy kinh tế trước một chính quyền Mỹ khó đoán. Theo các chuyên gia, trạng thái hiện tại là kết quả của sự cân nhắc chiến thuật hơn là biểu hiện của một chiến lược hợp tác bền vững.
Những chiến thuật, sức mạnh và thách thức toàn cầu
Trong nhiệm kỳ thứ hai của Tổng thống Donald Trump, các biện pháp đơn phương về thương mại và công nghiệp đã được triển khai một cách nhanh chóng, bắt đầu bằng đòn áp thuế “Ngày Giải phóng” nhằm vào chip và chất bán dẫn - một tín hiệu mạnh về khả năng sử dụng thương mại như một vũ khí chiến lược.
Tuy nhiên, các chuyên gia cho rằng chính trị nội bộ Mỹ và sự chia rẽ về quan điểm trong cộng đồng chiến lược vẫn là yếu tố quyết định hướng đi lâu dài của quan hệ Mỹ-Trung. Chuyên gia Yun Sun từ Trung tâm Stimson nhấn mạnh rằng thiếu sự đồng thuận nội bộ sẽ khiến chính sách Mỹ tiếp tục biến động, tùy thuộc vào ai nắm quyền và các ưu tiên trong nước.
Tổng thống Mỹ Donald Trump và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình hội đàm bên lề Hội nghị thượng đỉnh APEC tại Busan/Hàn Quốc vào cuối tháng 10/2025. Ảnh: The White House
Cuộc gặp thượng đỉnh Mỹ - Trung tại Busan (Hàn Quốc), mặc dù không tạo ra đột phá chiến lược, đã đánh dấu một bước quan trọng về mặt biểu tượng. Trung Quốc tạm hoãn hạn chế xuất khẩu đất hiếm trong một năm và cam kết mua thêm đậu nành của Mỹ, trong khi Mỹ đóng băng các mức thuế mới và giảm bớt các mối đe dọa kiểm soát xuất khẩu. Theo giới phân tích, các biện pháp này có thể ổn định quan hệ trong ngắn hạn, nhưng thiếu ý nghĩa chiến lược lâu dài và không giải quyết các xung đột cấu trúc tiềm ẩn.
Phản ứng của Bắc Kinh trong năm 2025 cho thấy cách tiếp cận có hệ thống hơn trong việc xử lý các sức ép từ Washington so với giai đoạn nhiệm kỳ đầu của Tổng thống Donald Trump. Các biện pháp được Trung Quốc triển khai bao gồm điều chỉnh kiểm soát xuất khẩu, hoàn thiện khuôn khổ pháp lý liên quan đến phản ứng trừng phạt, áp dụng các bước đáp trả theo từng mức độ, đồng thời duy trì những nhượng bộ mang tính chiến thuật khi cần thiết.
Song song với đó, truyền thông Trung Quốc tiếp tục định hình cách nhìn nhận về môi trường quốc tế và vai trò của các bên liên quan, nhấn mạnh quan điểm của Bắc Kinh về ổn định và phát triển. Theo đánh giá của một số chuyên gia quốc tế, Trung Quốc hiện chú trọng nhiều hơn vào việc quản lý tác động thực tế của chính sách Mỹ, ưu tiên các phản ứng cụ thể nhằm kiểm soát rủi ro và tránh đẩy quan hệ song phương vào đối đầu trực diện.
Ngoài ra, sự biến động trong quan hệ Mỹ - Trung cũng tác động đến cấu trúc quyền lực toàn cầu. Sự thiếu nhất quán trong chính sách Mỹ đã phơi bày những điểm yếu trong các liên minh, đồng thời mở ra cơ hội cho Trung Quốc và các nước thành viên BRICS củng cố vị thế trên trường quốc tế.
Có ý kiến cho rằng, nhiều quốc gia đang nhìn Trung Quốc như một lực lượng ổn định và động lực phát triển, tạo tiền đề cho trật tự đa cực mới. Tuy nhiên, một số ý kiến cảnh báo rằng ảnh hưởng này không đồng đều, và các quốc gia vẫn duy trì chiến lược cân bằng giữa Mỹ và Trung Quốc, nhằm giảm thiểu rủi ro từ cả hai bên.
Nhìn về phía trước, trạng thái cân bằng mong manh hình thành trong năm 2025 vẫn đặt ra nhiều bất định cho quan hệ Mỹ - Trung. Một số ý kiến cho rằng hai bên có thể duy trì mức độ hợp tác thực dụng trong một số lĩnh vực ít nhạy cảm về địa chính trị, như an ninh lương thực, y tế công cộng, biến đổi khí hậu hoặc quản trị trí tuệ nhân tạo, qua đó góp phần kiểm soát căng thẳng.
Tuy nhiên, những khác biệt mang tính cấu trúc liên quan đến công nghệ, thương mại và an ninh tiếp tục tồn tại và có thể trở thành nguồn phát sinh căng thẳng mới khi hai bên điều chỉnh chiến lược nhằm giảm mức độ phụ thuộc lẫn nhau. Nhiều nhà phân tích cho rằng việc xây dựng một khuôn khổ ổn định và lâu dài cho quan hệ song phương, nếu có, sẽ phụ thuộc vào những điều chỉnh chính sách đáng kể từ cả hai phía, song triển vọng và lộ trình của các điều chỉnh này hiện vẫn chưa rõ ràng.
Tóm lại, quan hệ Mỹ - Trung năm 2025 là một chuỗi các giai đoạn căng thẳng xen kẽ với những tạm lắng chiến thuật. Mặc dù thương mại và công nghệ là những lĩnh vực có thể hợp tác nhất, chúng chỉ chiếm phần nhỏ trong tổng thể cuộc cạnh tranh rộng lớn hơn về địa chính trị và kinh tế.
Các chuyên gia đồng thuận rằng việc duy trì ổn định ngắn hạn là khả thi, nhưng các xung đột cấu trúc, áp lực nội bộ và cạnh tranh chiến lược sẽ tiếp tục định hình mối quan hệ song phương trong những năm tới.
Hùng Lâm
