Ukraine đang đứng bên bờ vực tài chính cạn kiệt, trong khi châu Âu nắm trong tay một kế hoạch có thể vừa cứu Kyiv khỏi tình thế nguy cấp, vừa giành lại vị thế trên bàn đàm phán kết thúc chiến tranh. Thế nhưng, vấn đề lớn nhất lại nằm ở chỗ EU vẫn chưa thể thống nhất về cách thực hiện.
Kế hoạch đang được bàn thảo là sử dụng khoảng một nửa trong số 200 tỷ USD tài sản của Nga bị đóng băng tại châu Âu để cho Ukraine vay trong 2 năm tới. Với số tiền này, Kyiv có thể trang trải tới 2/3 ngân sách cốt lõi và chi tiêu quân sự, đồng thời giữ vững vị thế chiến lược trước Nga, yếu tố then chốt trong các cuộc đàm phán hòa bình tương lai.
Tuy nhiên, trở ngại lớn lại đến từ Bỉ, quốc gia đang giữ phần lớn tài sản ngân hàng trung ương Nga. Brussels lo ngại nguy cơ bị trả đũa pháp lý nếu động đến số tiền này. Dù kế hoạch không yêu cầu toàn bộ 27 thành viên EU phải đồng thuận, nhưng không có cái gật đầu từ Bỉ, toàn bộ đề xuất bị treo lơ lửng.
Nếu không thể chạm vào tài sản Nga, EU chỉ còn hai lối đi khác đó là phát hành nợ chung, hoặc huy động đóng góp từ từng quốc gia thành viên. Nhưng cả hai con đường này đều tốn kém hơn, phức tạp hơn về mặt chính trị và dễ khoét sâu mâu thuẫn giữa các nước "gánh vác" và các nước "đứng ngoài".
Dữ liệu mới từ Viện Kiel cho thấy sự chênh lệch này ngày càng rõ. Đức, Thụy Điển, Phần Lan, Ba Lan và các nước Baltic đang chi tiêu vượt trội cho Ukraine. Trong khi đó, hai nền kinh tế lớn là Italy và Tây Ban Nha lại thể hiện sự rút lui rõ rệt. Italy cắt giảm cam kết viện trợ năm 2025 tới 15% so với mức vốn đã thấp từ trước, còn Tây Ban Nha hiện chưa ghi nhận bất kỳ khoản hỗ trợ nào cho năm tới, dù từng cam kết 1 tỷ euro trong năm nay.
Chủ tịch Ủy ban châu Âu (EC) Ursula von der Leyen và Thủ tướng Đức Friedrich Merz đã trực tiếp gặp Thủ tướng Bỉ để thuyết phục đổi ý, nhưng kết quả vẫn chưa rõ ràng. Chủ tịch Hội đồng EU Antonio Costa thậm chí tuyên bố sẵn sàng "nhốt" các lãnh đạo trong hội nghị 3 ngày nếu cần, nhằm đạt được thỏa thuận.
Kế hoạch sử dụng tài sản Nga dưới hình thức cho vay có lợi điểm lớn Ukraine không phải trả nợ nếu không nhận được bồi thường từ Nga và khoản vay không bị tính là nợ công của Kyiv. Quan trọng hơn, EU cũng không phải lấy thêm tiền từ người dân, điều tối kỵ trong bối cảnh lạm phát và bất mãn xã hội đang gia tăng.
Ngược lại, nếu EU phải quay lại thị trường tài chính để vay như đã từng làm đầu 2024 (huy động 54 tỷ USD), chi phí lãi suất sẽ cao hơn nhiều, lên tới hơn 5 tỷ euro và phải có sự đồng thuận tuyệt đối. Trong khi đó, điều mà Thủ tướng Hungary Viktor Orban đã công khai bác bỏ.
Ukraine đang cần tiền gấp để mua thêm vũ khí và duy trì hoạt động của nhà nước. Nếu không có dòng vốn mới từ EU trước mùa xuân 2025, Kyiv sẽ đứng trước nguy cơ mất đòn bẩy mặc cả trên bàn đàm phán với Nga, khi khả năng cầm cự trước hỏa lực Moscow ngày càng mong manh.
Ngoại trưởng Thụy Điển Maria Stenergard không giấu bức xúc: "Một vài quốc gia đang phải gánh phần lớn gánh nặng. Chúng tôi chỉ có chưa đến 30 triệu dân nhưng đang cung cấp tới một phần ba hỗ trợ quân sự của toàn khối NATO cho Ukraine. Điều này không công bằng và không bền vững."
Ngoại trưởng Đan Mạch Lars Lokke Rasmussen cũng thẳng thắn tại hội nghị NATO gần đây, cho biết: "Lời nói hay không đủ nữa. Ukraine đang cần vũ khí và tiền mặt ngay bây giờ."
Tham khảo WSJ
Vu Lam
