Làn sóng phá sản doanh nghiệp lan rộng trong năm 2025, từ các tập đoàn hàng chục tỷ USD tại Mỹ và châu Âu đến hàng trăm nghìn doanh nghiệp rút lui khỏi thị trường ở các nền kinh tế mới nổi như Việt Nam. Điều đáng chú ý là không chỉ các doanh nghiệp nhỏ yếu, mà nhiều thương hiệu lâu đời, từng được xem là "quá lớn để sụp đổ", cũng không thoát khỏi vòng xoáy khủng hoảng.

Phá sản quy mô lớn tăng mạnh trên toàn cầu

Theo các báo cáo theo dõi phá sản doanh nghiệp tại Mỹ, năm 2025 ghi nhận số lượng doanh nghiệp lớn nộp đơn xin bảo hộ phá sản tăng vọt so với mức trung bình nhiều năm. Cornerstone Research cho biết, trong khoảng 12 tháng tính đến giữa năm 2025, có 117 doanh nghiệp có tổng tài sản trên 100 triệu USD nộp đơn phá sản, tăng khoảng 44% so với mức trung bình 20 năm.

Đáng chú ý hơn, nhóm "mega-bankruptcy" (các vụ phá sản có tổng tài sản trên 1 tỷ USD) cũng tăng hơn 30%, chạm mức cao nhất kể từ giai đoạn đầu đại dịch Covid-19. Các chuyên gia tài chính nhận định bức tranh này phản ánh hệ quả trễ của môi trường lãi suất cao kéo dài, chi phí vốn đắt đỏ và nhu cầu tiêu dùng toàn cầu suy yếu.

Đường đến Tòa án Phá sản Quận Phía Nam của New York. (Ảnh: Reuters).

Một trong những vụ phá sản gây chấn động lớn nhất - được xem là "quả bom nợ" làm rung chuyển hệ thống tài chính năm 2025 là First Brands Group, tập đoàn phụ tùng ô tô của Mỹ. Cuối tháng 9/2025, công ty này chính thức nộp đơn xin bảo hộ phá sản theo Chapter 11, với tổng nghĩa vụ nợ được công bố vượt 10-11 tỷ USD .

Theo Reuters, điều khiến thị trường đặc biệt lo ngại không chỉ là quy mô nợ khổng lồ, mà còn là các cáo buộc xoay quanh việc First Brands sử dụng tài sản đảm bảo trùng lặp, hóa đơn bị thổi phồng để vay vốn từ nhiều ngân hàng và quỹ tín dụng khác nhau. Vụ việc đã dẫn đến hàng loạt hệ lụy dây chuyền, ảnh hưởng trực tiếp tới các ngân hàng Mỹ, châu Âu và thị trường tín dụng tư nhân.

Đến tháng 11/2025, tòa án Mỹ đã ra lệnh mở cuộc điều tra độc lập về các cáo buộc gian lận tài chính liên quan đến First Brands, cho thấy mức độ nghiêm trọng và tác động hệ thống của vụ phá sản này.

Không chỉ các doanh nghiệp tăng trưởng dựa trên đòn bẩy tài chính cao, mà ngay cả những thương hiệu có lịch sử hàng trăm năm cũng lao đao. Truyền thông Mỹ đưa tin, Del Monte Foods, thương hiệu thực phẩm đóng hộp lâu đời hơn 130 năm, đã phải nộp đơn xin bảo hộ phá sản trong năm 2025 do áp lực nợ, chi phí sản xuất tăng và sự thay đổi mạnh trong thói quen tiêu dùng.

Theo tờ The Sun, trường hợp Del Monte cho thấy một thực tế khắc nghiệt: lợi thế thương hiệu không còn đủ để bảo vệ doanh nghiệp trước những cú sốc vĩ mô kéo dài. Khi người tiêu dùng thắt chặt chi tiêu và ưu tiên các sản phẩm tươi, ít chế biến, mô hình kinh doanh truyền thống của nhiều công ty lâu đời nhanh chóng bộc lộ điểm yếu.

Del Monte Foods là nhà sản xuất trái cây và rau quả đóng hộp của Mỹ. Ảnh: AP

Các tổ chức nghiên cứu và giới phân tích chỉ ra ba nguyên nhân chính khiến năm 2025 trở thành "năm phá sản":

Thứ nhất, môi trường lãi suất cao kéo dài sau giai đoạn các ngân hàng trung ương chống lạm phát. Nhiều doanh nghiệp vay nợ lớn trong giai đoạn lãi suất thấp trước đây nay không còn đủ dòng tiền để tái cấp vốn.

Thứ hai, chi phí đầu vào và chi phí lao động duy trì ở mức cao, trong khi nhu cầu tiêu dùng tại Mỹ và châu Âu suy yếu. Điều này làm biên lợi nhuận bị bào mòn nhanh chóng, đặc biệt ở các ngành sản xuất, bán lẻ và tiêu dùng không thiết yếu.

Thứ ba, sự phụ thuộc vào đòn bẩy tài chính và tín dụng tư nhân. Vụ First Brands cho thấy những rủi ro tiềm ẩn của các cấu trúc tài chính thiếu minh bạch, nơi một doanh nghiệp có thể vay vốn từ nhiều nguồn với cùng một tài sản đảm bảo, tạo ra "quả bom nợ" khi dòng tiền đứt gãy.

Việt Nam: Làn sóng rút lui ồ ạt

Tại Việt Nam, năm 2025 không ghi nhận nhiều vụ phá sản doanh nghiệp lớn mang tính "chấn động". Tuy nhiên, theo báo cáo của Tổng cục Thống kê (GSO), chỉ riêng tháng 1/2025 đã có khoảng 58.300 doanh nghiệp rút lui khỏi thị trường, trong đó phần lớn là doanh nghiệp tạm ngừng hoạt động có thời hạn, tăng 8,1% so với cùng kỳ năm trước.

Tính chung trong giai đoạn từ tháng 1 đến tháng 10 năm 2025, số doanh nghiệp rời bỏ thị trường ước khoảng 190.600, tăng hơn 10% so với cùng kỳ năm trước . Con số này phản ánh sức ép lớn mà cộng đồng doanh nghiệp đang phải đối mặt, đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ và vừa.

Ở chiều ngược lại, gần 178.000 doanh nghiệp mới được thành lập trong 11 tháng, cho thấy nền kinh tế vẫn có sự năng động nhất định. Tuy nhiên, nhiều chuyên gia nhận định đây là quá trình "thanh lọc mạnh", khi doanh nghiệp yếu rời thị trường và doanh nghiệp mới gia nhập với quy mô, mô hình linh hoạt hơn.

Theo Livemint, một số lĩnh vực được cảnh báo có nguy cơ phá sản hàng loạt nếu chính sách hoặc dòng tiền không được cải thiện kịp thời. Ví dụ, truyền thông quốc tế từng dẫn ý kiến các hiệp hội ngành điện cho rằng, nếu các điều chỉnh về giá mua điện tái tạo không được tháo gỡ, nhiều doanh nghiệp năng lượng tại Việt Nam có thể rơi vào tình trạng mất khả năng trả nợ.

Dù chưa bùng nổ thành khủng hoảng, những cảnh báo này cho thấy nền kinh tế Việt Nam cũng không nằm ngoài vòng xoáy chung của kinh tế toàn cầu.

Theo giới phân tích, làn sóng phá sản năm 2025 cho thấy một thực tế rõ ràng: quy mô lớn không đồng nghĩa với an toàn, thương hiệu lâu đời không đảm bảo khả năng sống sót nếu mô hình tài chính và quản trị không thích ứng kịp thời.

Đối với các nền kinh tế như Việt Nam, thách thức không chỉ là số lượng doanh nghiệp rút lui, mà còn là chất lượng doanh nghiệp trụ lại. Minh bạch tài chính, quản trị rủi ro nợ vay và khả năng thích nghi với biến động thị trường sẽ là yếu tố sống còn trong giai đoạn hậu 2025.

Trong bối cảnh kinh tế toàn cầu còn nhiều bất định, năm 2025 có thể được xem là một bước ngoặt thanh lọc mạnh mẽ, buộc doanh nghiệp trên toàn thế giới phải tái cấu trúc, hoặc chấp nhận rời khỏi cuộc chơi.

Thùy Dương

Link gốc