Shark Nguyễn Hòa Bình đã tham gia liên tiếp 5 mùa Shark Tank Việt Nam từ mùa 3 (2019) đến mùa 7 (2024) và được biết đến là một trong những "cá mập" nhiệt huyết nhất. Với vai trò là Chủ tịch Tập đoàn NextTech, Shark Bình và hệ sinh thái của mình cũng đang góp vốn và hỗ trợ cho nhiều startup Việt.

Tham gia The Investors mùa 2, vị 'cá mập' này sẽ chia sẻ những góc khuất đằng sau các thương vụ triệu đô trên truyền hình, lý giải tại sao tỷ lệ giải ngân thực tế lại thấp và cách một thương vụ thành công bùng nổ có thể "gánh" cả chục khoản đầu tư thất bại. Không chỉ vậy, ông còn phân tích lý do vì sao "kinh nghiệm thất bại" lại quý hơn tiền bạc, và sứ mệnh "độ lại" cho thế hệ trẻ mà ông đang theo đuổi.

Host Ngọc Nhi: Trong mùa Shark Tank gần đây, anh trở thành "cá mập" chốt nhiều thương vụ (deal) nhất. Đến nay, việc đầu tư của anh vào các dự án này có tiến triển ra sao?

Shark Bình: Tôi là người rất 'máu' và đam mê với việc đầu tư vào startup nên không chỉ mùa Shark Tank gần nhất mà hầu hết các mùa tham gia, tôi thường nằm trong những nhà đầu tư chốt nhiều deal nhất trên sóng truyền hình.

Tuy nhiên, Shark Tank là một chương trình truyền hình thực tế nên hoàn toàn không có kịch bản. Các Shark khi ngồi trên trường quay thậm chí không hề biết startup nào sẽ xuất hiện dẫn đến các quyết định đưa ra khi đó mang rất nhiều yếu tố cảm xúc. Đặc biệt, những thông tin mà startup cung cấp đều mang tính một chiều, và các Shark phải tạm tin vào đó để đưa ra quyết định đầu tư ngay tại chỗ dựa trên những tính toán và khẩu vị rủi ro của riêng mình.

Sau khi thương vụ được chốt trên sóng truyền hình, tiếp đó là quá trình thẩm định doanh nghiệp. Đội ngũ của chúng tôi phải kiểm tra để xác thực mọi thông tin mà startup đã cung cấp, xem có yếu tố nào đã được 'đánh bóng' hay không trước khi chính thức xuống tiền. Trong quá trình này xảy ra nhiều kịch bản.

Kịch bản phổ biến nhất là thông tin startup cung cấp thiếu chính xác, hay như gọi là "chém gió" đấy. Một kịch bản khác ít gặp hơn là đôi khi có những startup rất tốt nhưng họ lên chương trình chủ yếu để tận dụng hiệu ứng truyền thông chứ chưa thực sự có nhu cầu gọi vốn. Kịch bản thứ ba là startup vượt qua được vòng thẩm định và chúng tôi tiến hành giải ngân.

Thực tế, tỷ lệ chuyển đổi từ cam kết trên sóng đến giải ngân thực tế của tôi không cao. Trung bình, trong 10 thương vụ được chốt, chỉ có khoảng 1,5 đến 2 thương vụ thực sự được giải ngân, tùy thuộc vào mỗi mùa. Dù vậy, nhờ quy trình lựa chọn khá khắt khe, tỷ lệ thành công trong danh mục đã đầu tư của tôi "trộm vía" tính đến hiện tại được khoảng 30%.

Một trường hợp thành công mang tính bùng nổ có thể kể đến là Coolmate, một thương hiệu thời trang nam trực tuyến tôi đầu tư từ năm 2019. Đến nay, sau nhiều vòng gọi vốn, định giá của Coolmate đã chạm mốc 2.000 tỷ đồng, mang lại khoản lợi nhuận gấp vài chục lần cho danh mục đầu tư của tôi. Khoản lãi này đủ và thừa để bù đắp cho khoản lỗ từ những thương vụ xịt khác.

Đây chính là bản chất của đầu tư mạo hiểm. Trong 10 thương vụ, có thể có đến 9 hoặc 9,5 thương vụ thất bại hoặc hoạt động cầm chừng không thể thoái vốn. Tuy nhiên, chỉ cần một thương vụ thành công đã đủ để mang lại tỷ suất lợi nhuận khổng lồ, tính bằng hàng chục lần.

Host Ngọc Nhi: Từng là một người khởi nghiệp nổi tiếng trong lĩnh vực công nghệ, rồi cũng đầu tư vào nhiều startup công nghệ, đến hiện tại, định hướng đầu tư vào các startup của anh có gì thay đổi so với trước?

Shark Bình: Bản thân tôi đã trưởng thành từ lĩnh vực startup công nghệ trong hơn 20 năm và may mắn tồn tại được. Startup công nghệ có tiềm năng tăng trưởng rất cao và nhanh chóng, ngược lại, tỷ lệ thất bại cũng rất lớn. Việc một startup công nghệ thất bại là điều hết sức bình thường và nhà đầu tư phải chấp nhận một cách vui vẻ.

Tuy nhiên, còn một vấn đề khiến tôi nhiều lần rơi vào tình huống "vừa mất tiền vừa ôm thêm cục tức" đó là gặp phải những startup có vấn đề về đạo đức. Các biểu hiện thì rất đa dạng từ làm ăn gian dối, báo cáo sai sự thật, cho đến việc thụt két, rút ruột công ty. Thậm chí, trường hợp cực đoan nhất là người sáng lập ôm tiền của nhà đầu tư và bỏ trốn.

Chính vì những trải nghiệm đó, khẩu vị đầu tư của tôi đã dần thay đổi trong vài năm trở lại đây. Tôi chuyển dịch từ việc ưu tiên các startup xây dựng những thứ "to, đẹp" sang tập trung nhiều hơn vào các doanh nghiệp vừa và nhỏ (SME) không có tầm nhìn vĩ đại nhưng sở hữu mô hình kinh doanh có tính hiệu quả sớm và có khả năng quản lý chặt chẽ.

Bên cạnh yếu tố chủ quan, ngành công nghệ thông tin ở Việt Nam đã trải qua khoảng 30 năm và đã đến một giai đoạn trưởng thành nhất định, nên cơ hội cho các startup cũng dần thu hẹp lại. Vài năm gần đây, gần như không còn những công nghệ hay mô hình kinh doanh thực sự mới mẻ dành cho startup công nghệ. Do vậy, khẩu vị của giới đầu tư buộc phải thay đổi, tập trung vào những phân khúc mang lại hiệu quả cao hơn, đặc biệt, trong bối cảnh kinh tế từ năm 2023 đến nay.

Tuy nhiên, chúng tôi vẫn luôn tìm kiếm cơ hội và chào đón các startup công nghệ tiềm năng, nhưng thật sự rất hiếm.

Host Ngọc Nhi: Anh ưu tiên lựa chọn những điều gì tại các SME?

Shark Bình: Tôi có 3 tiêu chí.

Thứ nhất, mô hình kinh doanh "ngoan, xinh, yêu", tức là một mô hình kinh doanh đơn giản, dễ hiểu. Sản phẩm, dịch vụ thiết yếu, phục vụ một thị trường đủ lớn, không cần phải tốn quá nhiều công sức và chi phí để "giáo dục" (educate) thị trường.

Thứ hai, có kế hoạch kinh doanh rõ ràng, khả năng tạo ra doanh thu và lợi nhuận sớm. Lộ trình thông thường là có doanh thu từ tháng đầu tiên, đạt điểm hòa vốn trong khoảng 6-7 tháng, và thu hồi vốn sau khoảng một năm. Vòng đời sản phẩm có thể kéo dài 2-3 năm, sau đó doanh nghiệp lại tiếp tục phát triển sản phẩm mới.

Thứ ba, tính minh bạch trong quản trị và đạo đức của người sáng lập. Về quản trị, NextTech sẽ tham gia sâu hơn vào quản trị doanh nghiệp. Về đạo đức, đây là yếu tố mà tôi nghĩ rằng môi trường kinh doanh Việt Nam cần phải cải thiện, đặc biệt là sau rất nhiều vụ ầm ĩ, kiện tụng gần đây.

Host Ngọc Nhi: Bên cạnh việc rót vốn, anh còn mang đến những điều gì để giúp các SME có thể thành công nhanh hơn?

Shark Bình: Tôi luôn nói với các startup rằng vốn là thứ ít quan trọng nhất trong những gì startup cần. Bởi nếu bạn có một doanh nghiệp tốt, rất nhiều người sẵn sàng đưa tiền cho bạn, kể cả gia đình.

Theo tôi, thứ startup thiếu nhất chính là kinh nghiệm. Nhưng không phải kinh nghiệm thành công. Kinh nghiệm thành công là thứ không thể sao chép, nó chỉ mang tính tham khảo và truyền cảm hứng. Một câu chuyện thành công chỉ đúng với con người đó, tại thời điểm đó và trong hoàn cảnh đó. Bản thân tôi bây giờ bảo làm lại cũng không làm được, dù có nhiều nguồn lực hơn vì thời thế đã khác.

Kinh nghiệm quan trọng hơn cả chính là kinh nghiệm thất bại, hay nói đúng hơn là kinh nghiệm nhận diện và né tránh thất bại. Con đường khởi nghiệp vốn đầy rẫy cạm bẫy, chỉ cần sẩy chân một lần là bạn mất sạch vốn, thậm chí mất cả tinh thần và hy vọng. Tôi nghĩ kinh nghiệm thất bại là giá trị quan trọng nhất mà NextTech đem lại, được đúc kết từ vô số thất bại trong suốt 25 năm qua.

Giá trị thứ hai NextTech mang lại là hệ sinh thái. Môi trường khởi nghiệp hiện nay khó khăn hơn 5, 10 năm trước rất nhiều. Một CEO phải lo trung bình khoảng 30 đầu việc lớn, từ nghiên cứu sản phẩm, sản xuất, thuế má, marketing, bán hàng, cho đến tài chính, pháp luật... Hệ sinh thái của NextTech có thể giúp họ giảm tải 30 đầu việc đó xuống chỉ còn 5 việc, các khâu còn lại sẽ có hệ sinh thái hỗ trợ, từ branding (thương hiệu), quảng bá, cho đến mạng lưới bán hàng.

Bên cạnh đó, tôi nghĩ việc một startup được gắn mác "do Shark Bình đầu tư" cũng đã là một sự bảo chứng uy tín trên thị trường.

Giá trị cuối cùng mới đến tiền. NextTech hay các nhà đầu tư Việt Nam có thể không có thế mạnh về tiền so với các quỹ ngoại, nhưng những giá trị về kinh nghiệm và hệ sinh thái mà chúng tôi mang lại cho startup Việt là vô giá. Một startup khi nhận được sự hỗ trợ về kinh nghiệm và hệ sinh thái, số vốn họ cần để thành công có thể chỉ bằng 1/10 so với việc tự mày mò "đốt tiền".

Host Ngọc Nhi: Gần đây, NextTech khởi động chương trình NextStart Incubator để ươm mầm các tài năng khởi nghiệp. Tại sao đã chuyển hướng đầu tư khỏi các startup, anh lại khởi động một chương trình mới lại hướng vào các startup? Kế hoạch dài hạn cho chương trình này ra sao?

Shark Bình: Trước đây, tôi thường đầu tư vào các doanh nghiệp hiện hữu nhưng trong giai đoạn vừa qua, khi thị trường ngày càng khó khăn và số lượng startup tiềm năng sụt giảm, tôi đã chuyển hướng sang các doanh nghiệp SME.

Nhưng tôi tự hỏi: "Điều gì tạo ra doanh nghiệp, tạo ra startup, tạo ra SME?" Và câu trả là con người, con người chính là hồn cốt quan trọng nhất để khai sinh ra một doanh nghiệp.

Suy nghĩ này kết nối với một nỗi lo của tôi cho giới trẻ Việt Nam trong vài năm gần đây, đặc biệt là trong kỷ nguyên AI và Robotics. Đó là các bạn trẻ bây giờ giỏi hơn chúng tôi rất nhiều, nhưng họ lại thiếu cơ hội để khởi nghiệp và làm giàu.

Tôi nhìn lại chính mình. Tôi thuộc thế hệ startup đầu tiên của những năm 2000. Để tồn tại và xây dựng được cơ nghiệp đến ngày hôm nay, tôi nhận thấy tôi quá may mắn, may mắn đến mức gọi là được 'tổ độ'. Nếu không có sự may mắn đó, có lẽ giờ tôi đang đi làm thuê ở đâu đó rồi.

Khi liên kết những câu chuyện này lại, tôi nhận thấy một sứ mệnh: khi tôi đã được "tổ độ" cho thành công, giờ đây tôi phải "độ lại" cho các bạn trẻ. Tôi phải giúp những người trẻ đang mất phương hướng, thiếu môi trường, thiếu người dìu dắt có thể khởi nghiệp thành công.

Đây chính là điều tôi cực kỳ khát khao vào 20 năm trước, khi tôi khởi nghiệp với hai bàn tay trắng, không có người giúp đỡ, không thầy, không người chỉ bảo, hoàn toàn là đời dạy cho qua những lần vấp ngã. Nếu lúc đó có một người thầy chỉ cho tôi cách tránh được những thất bại, có lẽ tôi đã thành công nhanh hơn hoặc lớn hơn bây giờ rất nhiều.

Đó chính là lý do "NextStart Incubator" ra đời. Chúng tôi tuyển chọn những tài năng là những sinh viên năm cuối xuất sắc hoặc những người đã đi làm, có kinh nghiệm và nhìn thấy cơ hội. Chúng tôi trả lương cho họ để họ học cách khởi nghiệp và cho họ tiền để tự nghiên cứu, phát triển ý tưởng của chính họ. Khi có một kế hoạch kinh doanh khả thi, tôi sẽ đầu tư.

Tôi muốn tạo ra một môi trường để giúp cho các bạn có thể khởi nghiệp và dùng những thành tựu của chúng tôi trong quá khứ để nuôi dưỡng những cái mầm khởi nghiệp thành công tiếp theo.

Host Ngọc Nhi: Những người được chọn có cơ hội làm việc lâu dài cùng anh như thế nào?

Shark Bình: Những người được tuyển vào vườn ươm NextStart đều đã trải qua chương trình sát hạch kỹ càng và sẽ được trả lương như một viện nghiên cứu. Quan trọng là chúng tôi trả tiền để bạn làm việc cho chính bản thân, không phải làm thuê cho tôi. Chính vì làm cho bản thân, nên bạn sẽ phải nỗ lực hết mình vì cơ hội làm giàu của chính mình.

Chúng tôi sẽ có các chương trình đào tạo với các chuyên gia hàng đầu về nhiều chủ đề như startup, công nghệ, AI, bán hàng. Nhiệm vụ của bạn là phải tự nghiên cứu lĩnh vực mình theo đuổi để đưa ra được một ý tưởng kinh doanh hoàn chỉnh.

Những đội có kế hoạch kinh doanh khả thi sẽ được NextTech thẩm định, đầu tư và làm bệ phóng. Tôi tin đây là một mô hình rất đặc biệt và mới mẻ tại Việt Nam, giúp các bạn trẻ khởi nghiệp trong một môi trường an toàn với khả năng thành công cao hơn.

Host Ngọc Nhi: Thời kỳ đầu khởi nghiệp, anh có chia sẻ đã "lướt sóng, hớt váng" chứng khoán, bất động sản từ đó tích lũy được của cải để xây dựng doanh nghiệp. Hiện tại, anh có đầu tư vào cổ phiếu niêm yết không?

Shark Bình: Tôi có. Trong danh mục của mình, tôi vẫn duy trì đầu tư vào nhiều kênh, bao gồm cả cổ phiếu. Tuy nhiên, phong cách của tôi hơi khác biệt một chút vì tôi không có thời gian và cũng không có đam mê với bảng điện tử. Tôi nghĩ rằng thời gian và đam mê của mình nên dành cho việc xây dựng các doanh nghiệp và nếu doanh nghiệp đó kinh doanh tốt và lên sàn cũng tốt cho cả thị trường. Do đó, tôi đầu tư theo cách ủy thác cho các quỹ hoặc những cá nhân, đội ngũ được tin tưởng và sẽ lựa chọn giữa quỹ có tỷ suất lợi nhuận tốt.

Host Ngọc Nhi: Tỷ trọng đầu tư vào chứng khoán so với đầu tư vào các startup của anh bên nào nhiều hơn?

Shark Bình: Tôi đầu tư chứng khoán nhiều hơn đầu tư startup. Bởi vì không phải lúc nào cũng có startup tốt để giải ngân nên tiền nhàn rỗi phải được đưa vào các kênh đầu tư. Đặc biệt, tôi không bao giờ giải ngân ồ ạt vào startup. Kinh nghiệm của tôi cho thấy "startup con nhà giàu" thường rất dễ chết. Startup phải thiếu thốn một chút, vì thiếu thốn mới sinh ra sáng tạo. Những startup đã vài lần suýt chết lại thường thành công vang dội.

Vì vậy, tôi chỉ rót vốn nhỏ giọt khi tìm được startup tốt. Trong lúc chờ đợi, nguồn vốn nhàn rỗi phải được đầu tư vào các kênh chính thống và an toàn hơn. Do đó, về mặt số lượng tiền, tôi rót vào các kênh đầu tư khác sẽ cao hơn startup. Đôi khi, tôi dùng chính lợi nhuận từ các kênh đầu tư nhanh này để lấy tiền tái đầu tư cho startup.

Host Ngọc Nhi: Nhiều người hay nói là "chơi" chứng khoán khi nói về việc mua bán cổ phiếu. Anh có suy nghĩ gì về điều đó? Đầu tư vào cổ phần của các công ty khởi nghiệp còn chưa rõ tương lai cũng rất rủi ro nhưng vẫn không bị gọi là "chơi". Vì sao vậy?

Shark Bình: Bởi vì "làm" startup là phải thực sự làm. Còn việc đầu tư cổ phiếu, bạn có thể đầu tư vào một công ty tốt, hoặc đầu tư theo chỉ số, đầu tư theo quỹ ETF rồi tắt app đi, vài năm sau quay lại có thể thấy tài khoản X3, X5. Nhưng với startup, nếu nhà đầu tư không sát sao, không đồng hành, thì chắc chắn mất tiền. Đó là lý do tại sao người ta gọi là "chơi chứng khoán" nhưng phải là "làm startup".

Host Ngọc Nhi: Đầu tư vào cổ phiếu niêm yết và startup có điểm tương đồng nào về tư duy và chiến lược không?

Shark Bình: Tôi chỉ thấy điểm khác biệt chứ rất khó tìm điểm tương đồng. Đó là hai thế giới hoàn toàn khác nhau. Startup giống như một đứa trẻ sơ sinh, trong khi doanh nghiệp niêm yết đã là một người trưởng thành. Mọi thứ khác nhau hoàn toàn.

Điều khác biệt lớn nhất chính là tỷ lệ lợi nhuận kỳ vọng. Cổ phiếu, chứng khoán là tài sản có tính thanh khoản cao, có thể bán lấy tiền bất cứ lúc nào. Còn với startup, bạn bỏ tiền vào và may mắn thì mất vài năm mới thu hồi được vốn. Chưa kể những startup "dặt dẹo", không lỗ cũng không lãi, khiến bạn không thể rút vốn ra.

Vì những rủi ro đó, lợi nhuận kỳ vọng của một thương vụ startup phải cao hơn rất nhiều. Ví dụ, nếu lợi nhuận kỳ vọng từ chứng khoán là 15%/năm, thì với startup, tôi phải tính toán để con số đó ít nhất là 30%/năm trong vòng 5 năm.

Host Ngọc Nhi: Anh từng cảnh báo về "bẫy con nhà giàu vượt sướng". Vậy với tư cách là một doanh nhân thành đạt, anh làm thế nào để chính thế hệ con cái của mình không rơi vào chiếc bẫy đó và tự xây dựng được nội lực?

Shark Bình Đó là một vấn đề thực sự đau đầu, thậm chí là một lời nguyền đối với bất kỳ gia tộc nào: "Không ai giàu ba họ, không ai khó ba đời". Qua quan sát của tôi ở cả Việt Nam và các nước trong khu vực, việc chuyển giao thế hệ vô cùng khó khăn.

Khi thế hệ sau sinh ra đã quá đủ đầy, họ thường có xu hướng xa rời nghề gốc của gia đình. Khi cha mẹ lập nghiệp từ những nhà máy, nhà xưởng, thì con cái của họ - các "rich kids" (con nhà giàu) lại không thích những công việc chân lấm tay bùn đó. Họ có xu hướng chuyển sang lĩnh vực tài chính. Theo quan điểm của tôi, khi cả xã hội đều đi đầu tư thì ai sẽ là người làm ra sản phẩm? Dần dần, gia đình sẽ mất đi cái nghề chính, và tôi luôn tin rằng làm gì thì làm, vẫn phải có một cái nghề cốt lõi.

Hệ quả là thế hệ sau bắt đầu mất động lực, mất khát khao. Họ nhìn thấy những cơ hội nhỏ thì không thèm làm. Nhưng chính chúng ta, và cả thế hệ cha mẹ chúng ta, đều đi lên từ những thứ nhỏ bé. Bản thân tôi 20 năm trước cũng bắt đầu từ những ý tưởng mà cả thiên hạ cho là viển vông, vô nghĩa. Nhưng nếu đi đúng xu hướng, những cái nhỏ đó sẽ trở thành cái to lớn trong tương lai, thậm chí thay thế cả những mô hình kinh doanh cũ.

Đứa con lớn nhất của tôi năm nay mới 16 tuổi, nên tôi cũng chưa thực sự bước vào giai đoạn đó. Nhưng việc định hướng phải bắt đầu từ sớm. Tư tưởng cá nhân của tôi, cũng giống một số gia đình ở phương Tây, là phải làm rõ: "Toàn bộ tài sản này là của bố mẹ, không phải của con".

Thậm chí, với các gia tộc lớn ở Nhật, họ còn cho con cái đi làm thuê ở các doanh nghiệp khác cho đến khi cha mẹ già yếu mới gọi về.

Tôi sẽ cố gắng thổi cho các con ngọn lửa đam mê, giúp chúng tìm ra con đường của riêng mình, dù có thể khác với tôi. Có rất nhiều phương pháp, nhiều con đường, nhiều cách tiếp cận phù hợp với điều kiện, hoàn cảnh của từng nhà nhưng mấu chốt là phải có nhận thức và sự chuẩn bị.

Tôi cũng sẽ khuyến khích con mình đi làm startup, vì tôi tin rằng, con đường startup chính là môi trường rèn luyện tốt nhất.

Host Ngọc Nhi: Nếu con anh khởi nghiệp và đến gọi vốn từ chính bố mình thì sao?

Shark Bình: Tất nhiên sẽ có sự "ưu ái", nhưng sự ưu ái ở đây sẽ mang hình thức khắc nghiệt hơn. Tôi sẽ soi kỹ hơn, dìu dắt kỹ hơn. Hoặc tôi sẽ gửi dự án cho người khác thẩm định hộ, cũng giống như việc các bác sĩ thường không mổ cho người thân của mình, để đảm bảo sự khách quan và không để các yếu tố tình cảm làm ảnh hưởng đến quyết định chuyên môn.

Link gốc