Những nỗ lực ngoại giao mới của Mỹ khiến châu Âu nghi ngờ cam kết an ninh xuyên Đại Tây Dương, đặt tương lai NATO trước nguy cơ chia rẽ sâu sắc trong bối cảnh chiến sự Ukraine chưa có hồi kết.

Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky, phải, và Tổng Thư ký NATO Mark Rutte trong cuộc họp báo tại Kiev, ngày 22/8/2025. Ảnh: Kyodo/TTXVN

Theo Wall Street Journal ngày 2/12, trong bối cảnh xung đột Nga - Ukraine vẫn diễn biến phức tạp, những động thái gần đây từ Mỹ nhằm thúc đẩy đàm phán hòa bình đã không chỉ gây ra sự chia rẽ mà còn làm dấy lên những nghi ngờ sâu sắc về cam kết của Washington đối với NATO, nền tảng thống nhất của phương Tây kể từ sau Thế chiến II.

Tuần này, một bức tranh đối lập đã làm gia tăng những nghi ngờ trên. Một mặt, đặc phái viên Nhà Trắng Steve Witkoff có mặt tại Moskva để tham dự vòng đàm phán hòa bình mới nhất về cuộc chiến ở Ukraine. Đây là chuyến thăm thứ 6 của ông Witkoff tới Moskva trong năm nay, trong khi ông vẫn chưa đến thăm Ukraine.

Mặt khác, Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio lại vắng mặt tại cuộc họp 2 năm một lần của các bộ trưởng ngoại giao NATO và cử một cấp phó đi thay. Theo một cựu phát ngôn viên NATO, lần gần nhất nhà ngoại giao hàng đầu của Mỹ không tham dự sự kiện này là năm 1999, khi Washington tập trung vào hòa bình Trung Đông. Sự vắng mặt này, đặc biệt trong lúc đàm phán hòa bình Ukraine đang diễn ra, khiến nhiều nhà lãnh đạo châu Âu đặt câu hỏi liệu các ưu tiên của Washington có còn phù hợp với châu Âu hay không.

Kế hoạch hòa bình gây sốc và nghi vấn về vai trò của Mỹ

Nghi ngờ của châu Âu càng tăng cao khi một kế hoạch hòa bình bị rò rỉ và bản ghi âm cuộc gọi giữa ông Witkoff với một trợ lý chính sách đối ngoại hàng đầu của Điện Kremlin xuất hiện. Điều này tạo ấn tượng rằng chính quyền Trump quan tâm đến việc cải thiện quan hệ và hợp tác kinh tế với Nga hơn là bảo vệ liên minh xuyên Đại Tây Dương.

Hai khía cạnh của kế hoạch hòa bình 28 điểm ban đầu cũng đã gây chấn động giới quốc phòng và chính sách đối ngoại châu Âu.

Thứ nhất, kế hoạch yêu cầu Kiev phải từ bỏ những vùng đất chiến lược chưa mất, thu hẹp quy mô quân đội và không có sự bảo đảm chắc chắn nào từ Mỹ hoặc các đồng minh châu Âu. Giáo sư chính trị quốc tế Carlo Masala tại Đại học Bundeswehr Munich nhận định: “Đây là một hiệp ước Versailles (hiệp ước hòa bình chính thức chấm dứt Thế chiến thứ nhất giữa các nước phe Đồng minh và Đức), ngoại trừ việc trừng phạt Ukraine và khen thưởng Nga”.

Thứ hai, kế hoạch mô tả Mỹ là bên trung gian giữa Nga và NATO. Điều này ám chỉ rằng Mỹ không còn coi mình là thành viên của liên minh mà họ đã thống trị từ lâu và đảm bảo phần lớn an ninh của châu Âu kể từ Thế chiến thứ II.

Sự hoài nghi ở châu Âu càng sâu sắc hơn khi có thông tin về cách thức soạn thảo kế hoạch của Mỹ, bao gồm một cuộc gọi bị rò rỉ trong đó ông Witkoff dường như đang trao đổi với Yuri Ushakov, cố vấn chính sách đối ngoại của Điện Kremlin, về những gì phía Nga nên đề cập với Mỹ, theo bản ghi do Bloomberg News công bố.

Phản ứng của châu Âu và sự khác biệt trong góc nhìn

Thủ tướng Ba Lan Donald Tusk gọi dự thảo kế hoạch hòa bình là “không thể chấp nhận được”. Cựu Ngoại trưởng Phần Lan Pekka Haavisto cho biết thật đáng tiếc khi các đối tác NATO phải biết chi tiết về các kế hoạch hòa bình liên quan đến Ukraine qua các bản tin truyền thông, cho thấy “NATO, với tư cách là một thực thể chính trị, đã không hoạt động hiệu quả”.

Tổng thống Pháp Emmanuel Macron đã gặp Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky và sau đó nói chuyện với Tổng thống Trump, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc đảm bảo an ninh cho Ukraine. Một quan chức Pháp trước đó cho biết, châu Âu đang cảm thấy "cô đơn" vì Mỹ đang dần rút lui khỏi khu vực, đồng nghĩa với việc họ phải tự lực cánh sinh nhiều hơn.

Emily Ferris, chuyên gia về Nga tại Viện Nghiên cứu An ninh và Quốc phòng (RUSI) có trụ sở tại Anh, cho biết người Mỹ và người châu Âu đang tiếp cận tiến trình hòa bình từ hai góc độ khác nhau: “Châu Âu chứng kiến ​​Nga tái vũ trang và lo ngại về cuộc chiến tiếp theo. Mỹ đang nghĩ đến những điều ngắn hạn hơn nhiều - hãy để quá trình này kết thúc - thỏa thuận ngừng bắn, giúp Ukraine vực dậy và chắp vá một kiểu hòa bình nào đó trong 1 hoặc 2 năm nữa”.

Chuyên gia Ferris nói thêm, sự khác biệt này có thể được giải thích bởi vị trí gần chiến trường của châu Âu và cảm giác họ có thể là nạn nhân tiếp theo, trong khi người Mỹ lo ngại hơn về Trung Quốc như một thách thức lâu dài và Tổng thống Trump rất muốn ký kết một thỏa thuận hòa bình khác. 

Hầu hết các nhà lãnh đạo chính trị và quân sự châu Âu đều đồng ý rằng tham vọng của Moskva là tái thiết tầm ảnh hưởng của Nga, đặc biệt ở Đông Âu và các quốc gia Baltic từng là một phần của Liên Xô. Mục tiêu này bị cản trở bởi NATO và điều khoản phòng thủ chung của khối (Điều 5).

Cựu sĩ quan bộ binh Anh Ed Arnold, chuyên gia phân tích an ninh châu Âu cho tổ chức nghiên cứu RUSI, cho biết "Moskva có thể biết mình không thể đánh bại NATO trong một cuộc chiến trực diện, hy vọng duy nhất của họ là đánh bại NATO về mặt chính trị bằng cách làm suy yếu sự gắn kết của khối".

Kế hoạch hòa bình mới nhất của Mỹ có nguy cơ chia rẽ NATO bằng cách đồng ý Nga tái gia nhập "câu lạc bộ" các nước giàu có G8 và theo đuổi các kế hoạch phát triển kinh tế chung với Mỹ. Chuyên gia Arnold nói: “Điều đó sẽ tạo ra những chia rẽ lớn trong quan hệ đối tác xuyên Đại Tây Dương. Về mặt chính trị, Nga đang trên đà chiến thắng”.

Giáo sư Masala, học giả người Đức, cảnh báo rằng những động thái nhằm tái hòa nhập Nga vào nền kinh tế toàn cầu sẽ khiến các chính trị gia châu Âu khó thuyết phục cử tri ủng hộ việc tăng chi tiêu quốc phòng.

Vũ Thanh/Báo Tin tức và Dân tộc

Link gốc