T&#242;a Thương mại Quốc tế Hoa Kỳ (CIT) c&#243; thẩm quyền “x&#243;a bỏ&quot; c&#225;c mức thuế do Tổng thống Trump ban h&#224;nh hay kh&#244;ng?
------------------

1. Thẩm quyền của U.S. Court of International Trade (CIT)

Chức năng v&#224; phạm vi thẩm quyền

CIT l&#224; một t&#242;a li&#234;n bang đặc biệt, được lập ra theo Đạo luật Trade Act năm 1979 (19 U.S.C. &#167; 1581–&#167; 1584).

Mục đ&#237;ch ch&#237;nh của CIT l&#224; giải quyết c&#225;c tranh chấp d&#226;n sự li&#234;n quan đến luật hải quan v&#224; c&#225;c biện ph&#225;p thương mại (như chống ph&#225; gi&#225;, chống trợ cấp, tự vệ, v.v.) m&#224; c&#225; nh&#226;n, doanh nghiệp, hoặc ch&#237;nh quyền tiểu bang khởi kiện Ch&#237;nh phủ Hoa Kỳ.

Về thẩm quyền, CIT c&#243; quyền xem x&#233;t “tranh chấp về t&#237;nh hợp ph&#225;p của bất kỳ h&#224;nh động n&#224;o li&#234;n quan đến thuế quan, lệ ph&#237; hải quan, hoặc c&#225;c chế t&#224;i thương mại kh&#225;c do Bộ T&#224;i ch&#237;nh (Department of the Treasury) hoặc c&#225;c cơ quan kh&#225;c &#225;p đặt” (19 U.S.C. &#167; 1581(i)).

Trong bối cảnh vụ kiện li&#234;n quan đến mức thuế Trump

Tổng thống Trump, dựa v&#224;o International Emergency Economic Powers Act (IEEPA), đ&#227; tuy&#234;n bố “th&#226;m hụt thương mại” l&#224; một “mối đe dọa phi thường v&#224; đặc biệt” (unusual and extraordinary threat) cho an ninh quốc gia, rồi ban h&#224;nh mức thuế nhập khẩu 10% – 25% &#225;p dụng chung cho h&#224;ng loạt quốc gia c&#243; th&#226;m hụt thương mại với Mỹ.

C&#225;c doanh nghiệp v&#224; một số tiểu bang (tập thể 13 tiểu bang) đ&#227; khởi kiện l&#234;n CIT, với lập luận rằng:

H&#224;nh động &#225;p thuế kiểu n&#224;y vượt qu&#225; thẩm quyền m&#224; Quốc hội giao cho Tổng thống theo IEEPA;

Việc buộc c&#225;c doanh nghiệp phải chịu mức thuế chưa từng được Quốc hội cho ph&#233;p (theo một quy tr&#236;nh lập ph&#225;p b&#236;nh thường) l&#224; vi hiến;

CIT c&#243; quyền tiếp nhận vụ kiện v&#236; đ&#226;y l&#224; “tranh chấp về h&#224;nh động &#225;p thuế v&#224; lệ ph&#237; do cơ quan li&#234;n bang ban h&#224;nh”.

Trong ph&#225;n quyết ng&#224;y 28/5/2025, CIT đ&#227; tuy&#234;n rằng Tổng thống Trump kh&#244;ng c&#243; thẩm quyền lập tức ban h&#224;nh mức thuế n&#224;y dựa tr&#234;n IEEPA, v&#236;:

Hiến ph&#225;p Hoa Kỳ (Article I) trao cho Quốc hội (th&#244;ng qua quyền “regulate Commerce with foreign Nations”) quyền độc quyền điều chỉnh thương mại quốc tế.

IEEPA (được Quốc hội th&#244;ng qua từ năm 1977) cho ph&#233;p Tổng thống sử dụng biện ph&#225;p khẩn cấp để “điều chỉnh c&#225;c giao dịch kinh tế” khi c&#243; mối đe dọa đối với an ninh quốc gia, nhưng IEEPA chưa từng được soạn thảo để trao cho Tổng thống quyền &#225;p thuế nhập khẩu đại tr&#224;. Trong lịch sử, IEEPA thường được d&#249;ng để &#225;p lệnh cấm vận (sanctions) hoặc phong tỏa t&#224;i sản của đối tượng/thực thể bị liệt v&#224;o danh s&#225;ch đen, chứ kh&#244;ng phải để ban h&#224;nh thuế quan.

Như vậy, CIT kết luận: “Cơ quan lập ph&#225;p (Quốc hội) giữ quyền đặt ra thuế quan; Tổng thống kh&#244;ng thể lấn quyền ấy chỉ bằng c&#225;ch ban bố t&#236;nh trạng khẩn cấp dưới IEEPA.” Từ đ&#226;y, T&#242;a ra lệnh tạm ngừng (injunction) việc thực thi c&#225;c mức thuế mới cho tới khi c&#243; ph&#225;n quyết cuối c&#249;ng.

Căn cứ ph&#225;p l&#253; m&#224; CIT &#225;p dụng

Quyền lập ph&#225;p của Quốc hội (Congressional Commerce Clause): Hiến ph&#225;p (Article I, Section 8, Clause 3) quy định r&#245; Quốc hội c&#243; quyền “điều tiết thương mại với nước ngo&#224;i”; Tổng thống chỉ c&#243; quyền được Quốc hội ủy quyền r&#245; r&#224;ng.

International Emergency Economic Powers Act (IEEPA) (50 U.S.C. &#167; 1701 et seq.):

Phần 1702(a) cho ph&#233;p Tổng thống đ&#243;ng băng t&#224;i sản, &#225;p dụng lệnh cấm vận đối với c&#225;c đối tượng nước ngo&#224;i, nếu x&#225;c định c&#243; mối đe dọa đối với an ninh quốc gia. Nhưng IEEPA kh&#244;ng chứa điều khoản n&#224;o cho ph&#233;p &#225;p thuế hải quan.

Điều 1702(b) giới hạn: “Tổng thống kh&#244;ng được sử dụng IEEPA để điều chỉnh thương mại nội địa (domestic transactions) hay để th&#226;u t&#243;m quyền lập ph&#225;p của Quốc hội.”

Administrative Procedure Act (APA) (5 U.S.C. &#167; 701–706): C&#225;c b&#234;n khởi kiện cho rằng lệnh &#225;p thuế của ch&#237;nh quyền vi phạm nguy&#234;n tắc “due process” (quy tr&#236;nh c&#244;ng bằng) v&#224; nằm ngo&#224;i phạm vi (ultra vires) thẩm quyền của cơ quan h&#224;nh ph&#225;p. D&#249; APA chủ yếu li&#234;n quan đến quy tr&#236;nh ra quyết định h&#224;nh ch&#237;nh, nhưng n&#243; cũng được vận dụng gi&#225;n tiếp để x&#225;c minh xem h&#224;nh động điều chỉnh (như &#225;p thuế) c&#243; tu&#226;n thủ luật ban h&#224;nh quy định hay kh&#244;ng.

Kết luận về thẩm quyền

CIT c&#243; thẩm quyền ph&#225;p l&#253; để xem x&#233;t t&#237;nh hợp ph&#225;p của h&#224;nh vi ban h&#224;nh thuế quan nếu c&#243; luận cứ cho rằng mức thuế đ&#243; kh&#244;ng dựa tr&#234;n bất kỳ luật n&#224;o cho ph&#233;p Tổng thống l&#224;m việc đ&#243;.

Trong trường hợp n&#224;y, CIT cho rằng IEEPA kh&#244;ng trao quyền cho Tổng thống ban h&#224;nh thuế nhập khẩu, n&#234;n CIT c&#243; quyền “block” (tạm đ&#236;nh chỉ) cho đến khi ph&#225;n quyết cuối c&#249;ng được đưa ra. Nếu cơ quan h&#224;nh ph&#225;p vẫn cố t&#236;nh thi h&#224;nh, họ c&#243; thể bị xem l&#224; vi phạm ph&#225;n quyết của t&#242;a.

2. Cơ sở Hiến ph&#225;p v&#224; luật định cho việc “chặn” thuế quan

Quyền lập ph&#225;p của Quốc hội (Article I, Section 8, Clause 3)

Hiến ph&#225;p (U.S. Constitution) quy định Quốc hội c&#243; quyền “đ&#227; quy định, ban h&#224;nh luật để điều tiết thương mại với c&#225;c quốc gia kh&#225;c”. Việc điều chỉnh mức thuế nhập khẩu, về căn bản, l&#224; một h&#236;nh thức điều tiết thương mại quốc tế.

Kh&#225;i niệm Separation of Powers (Ph&#226;n quyền):

Quốc hội: Soạn thảo v&#224; ban h&#224;nh luật (tạo cơ sở ph&#225;p l&#253; cho thuế quan).

Tổng thống (h&#224;nh ph&#225;p): Thực thi luật; chỉ được l&#224;m những g&#236; luật cho ph&#233;p.

T&#242;a &#225;n (tư ph&#225;p): Giải th&#237;ch Constitution v&#224; luật, đồng thời gi&#225;m s&#225;t t&#237;nh hợp hiến của h&#224;nh vi ch&#237;nh quyền.

Với tư c&#225;ch l&#224; “chấp h&#224;nh vi&#234;n” (executive), Tổng thống kh&#244;ng thể tự “s&#225;ng tạo” ra mức thuế trừ khi Quốc hội ủy quyền r&#245; r&#224;ng.

IEEPA kh&#244;ng cấp quyền &#225;p thuế nhập khẩu

IEEPA (bắt đầu c&#243; hiệu lực từ 1977) cho ph&#233;p Tổng thống phong tỏa t&#224;i sản, cấm c&#225;c giao dịch với c&#225; nh&#226;n/tổ chức ngoại quốc được xem l&#224; mối đe dọa đối với an ninh quốc gia, hoặc cấm vận một quốc gia.

Tuy nhi&#234;n, ng&#244;n ngữ trong IEEPA kh&#244;ng bao h&#224;m “thuế hải quan” (customs duties).

Trong thực tế gần 50 năm qua, IEEPA chủ yếu được d&#249;ng để &#225;p đặt c&#225;c biện ph&#225;p t&#224;i ch&#237;nh (financial sanctions), kh&#244;ng phải để đặt thuế l&#234;n h&#224;ng h&#243;a.

Việc Tổng thống Trump đưa ra “mức thuế 10% &#225;p cho hầu hết h&#224;ng nhập khẩu” (ổn định tổng thể) l&#224; “chưa từng c&#243; tiền lệ” đối với IEEPA, v&#224; ch&#237;nh quyền đ&#227; kh&#244;ng trưng ra Văn bản luật r&#245; r&#224;ng n&#224;o m&#224; Quốc hội ban h&#224;nh cho ph&#233;p l&#224;m điều đ&#243;.

C&#244;ng ty/doanh nghiệp &amp; tiểu bang khởi kiện

Doanh nghiệp nhập khẩu h&#224;ng h&#243;a chịu t&#225;c động trực tiếp: Họ “bị thiệt hại ngay khi mức thuế được ban h&#224;nh” (mặc d&#249; thực tế c&#243; thể chưa ph&#225;t sinh nghĩa vụ đ&#243;ng thuế, nhưng họ c&#243; thể bị gi&#225;n đoạn chuỗi cung ứng, phải k&#253; quĩ bảo hiểm, t&#236;m nguồn thay thế, v.v.). Theo lập luận của c&#225;c nguy&#234;n đơn, họ c&#243; “standing” (quyền khởi kiện) v&#236; đ&#227; v&#224; đang chịu thiệt hại thực chất.

13 tiểu bang cũng khởi kiện với tư c&#225;ch “plaintiffs-intervenors”, cho rằng ch&#237;nh quyền li&#234;n bang (với tư c&#225;ch l&#224; ch&#237;nh quyền trung ương) &#225;p thuế vượt quyền l&#224;m tăng gi&#225; h&#224;ng nhập khẩu, đẩy chi ph&#237; cho doanh nghiệp, người ti&#234;u d&#249;ng, v&#224; giảm thu ng&#226;n s&#225;ch thuế nội địa.

Quy tr&#236;nh t&#242;a &#225;n

Khi một b&#234;n đệ đơn y&#234;u cầu lệnh “preliminary injunction” (lệnh tạm thời cấm thi h&#224;nh) th&#236; t&#242;a phải xem x&#233;t:

Khả năng th&#224;nh c&#244;ng cao về mặt ph&#225;p l&#253; (likelihood of success) dựa tr&#234;n bằng chứng “h&#224;nh động vượt qu&#225; thẩm quyền”.

Nguy hại kh&#244;ng thể khắc phục nếu lệnh kh&#244;ng được ban h&#224;nh (irreparable harm).

C&#226;n nhắc c&#244;ng bằng (balance of equities): Lợi &#237;ch giữa c&#225;c b&#234;n.

Lợi &#237;ch c&#244;ng cộng (public interest).

CIT đ&#227; cho rằng khả năng thắng kiện của nguy&#234;n đơn rất cao v&#236; Tổng thống kh&#244;ng c&#243; căn cứ luật r&#245; r&#224;ng. Việc tiếp tục &#225;p thuế sẽ g&#226;y thiệt hại kh&#244;ng thể khắc phục cho doanh nghiệp (v&#237; dụ: hợp đồng giao h&#224;ng đ&#227; k&#253;, gi&#225; vốn, v.v.). Đồng thời, “c&#244;ng bằng” v&#224; “lợi &#237;ch c&#244;ng cộng” cũng nghi&#234;ng về ph&#237;a tu&#226;n thủ Hiến ph&#225;p (v&#236; c&#224;ng ng&#224;y ch&#237;nh phủ c&#224;ng lấn quyền, để ngỏ tiền lệ nguy hiểm cho tương lai).

3. C&#225;c luật “cửa sau” Tổng thống thường sử dụng để &#225;p thuế – v&#224; v&#236; sao CIT từ chối ở đ&#226;y

Section 232 of the Trade Expansion Act (1962)

Cho ph&#233;p Tổng thống “điều tra xem c&#243; phải nhập khẩu một mặt h&#224;ng đe dọa an ninh quốc gia” hay kh&#244;ng, rồi nếu c&#243;, c&#243; thể &#225;p thuế (v&#224; c&#225;c biện ph&#225;p kh&#225;c) l&#234;n mặt h&#224;ng đ&#243;.

V&#237; dụ: Năm 2018, Trump đ&#227; sử dụng Section 232 để &#225;p thuế th&#233;p v&#224; nh&#244;m, với l&#253; do an ninh quốc gia.

Để sử dụng Section 232, phải c&#243; “b&#225;o c&#225;o điều tra” của Bộ Thương mại (Department of Commerce), sau đ&#243; Tổng thống mới c&#243; thể ra quyết định; tức l&#224; c&#243; đầy đủ quy tr&#236;nh điều tra v&#224; b&#225;o c&#225;o.

Section 301 of the Trade Act (1974)

Cho ph&#233;p Tổng thống đ&#225;nh thuế trả đũa (retaliatory tariffs) khi ph&#225;t hiện nước kh&#225;c “vi phạm cam kết thương mại quốc tế”.

Để thực thi Section 301, phải c&#243; điều tra của USTR (United States Trade Representative), c&#243; b&#225;o c&#225;o, v&#224; sau đ&#243; Tổng thống căn cứ v&#224;o b&#225;o c&#225;o để quyết định mức thuế.

Tại sao Trump kh&#244;ng d&#249;ng Section 232 hoặc Section 301 cho lệnh thuế chung (across-the-board) n&#224;y?

Section 232 chỉ giới hạn trong c&#225;c mặt h&#224;ng nhất định (v&#237; dụ: th&#233;p, nh&#244;m) dựa tr&#234;n an ninh quốc gia. Tổng thống kh&#244;ng thể d&#249;ng Section 232 để &#225;p thuế chung l&#234;n mọi loại h&#224;ng.

Section 301 cũng phải c&#243; căn cứ nước ngo&#224;i vi phạm cam kết cụ thể, k&#232;m theo quy tr&#236;nh điều tra; kh&#244;ng phải “chỉ v&#236; th&#226;m hụt thương mại”.

Trump chọn IEEPA để “trốn” quy tr&#236;nh điều tra b&#225;o c&#225;o, tuy&#234;n bố “th&#226;m hụt thương mại” l&#224; mối đe dọa khẩn cấp. Nhưng IEEPA kh&#244;ng cấp quyền &#225;p thuế nhập khẩu, n&#234;n CIT x&#225;c định đ&#226;y l&#224; “ultra vires” (vượt qu&#225; thẩm quyền).

4. Kết luận chung

T&#242;a Thương mại Quốc tế (CIT) ho&#224;n to&#224;n c&#243; thẩm quyền

Về mặt luật định: 19 U.S.C. &#167; 1581(i) trao cho CIT quyền xử l&#253; c&#225;c tranh chấp về t&#237;nh hợp ph&#225;p của “bất kỳ h&#224;nh động n&#224;o li&#234;n quan đến thuế quan, lệ ph&#237; hải quan, hoặc c&#225;c biện ph&#225;p thương mại”. V&#236; vậy, CIT c&#243; thể xem x&#233;t h&#224;nh động &#225;p thuế của Tổng thống nếu cho rằng h&#224;nh động đ&#243; kh&#244;ng c&#243; cơ sở ph&#225;p l&#253;.

Về mặt Hiến ph&#225;p: Article I, Section 8 của Hiến ph&#225;p giao cho Quốc hội độc quyền ban h&#224;nh c&#225;c quy định li&#234;n quan đến thuế quan. Nếu một h&#224;nh động của Tổng thống nằm ngo&#224;i khu&#244;n khổ luật Quốc hội đ&#227; cho ph&#233;p, t&#242;a tư ph&#225;p c&#243; quyền tuy&#234;n đ&#243; l&#224; vi hiến.

CIT đ&#227; tuy&#234;n “tạm ho&#227;n” (preliminary injunction) lệnh &#225;p thuế của Trump

Dựa tr&#234;n việc Tổng thống sử dụng IEEPA để ban h&#224;nh thuế m&#224; kh&#244;ng c&#243; sự ủy quyền r&#245; r&#224;ng từ Quốc hội cho việc &#225;p thuế nhập khẩu, CIT cho rằng h&#224;nh động đ&#243; l&#224; “vượt qu&#225; thẩm quyền”.

Cho đến khi ph&#225;n quyết cuối c&#249;ng (merits decision) được đưa ra, CIT sẽ giữ nguy&#234;n lệnh cấm (injunction) để ngăn ch&#237;nh quyền thi h&#224;nh mức thuế. Nếu sau c&#249;ng CIT hoặc cấp ph&#250;c thẩm (U.S. Court of Appeals for the Federal Circuit) vẫn giữ nguy&#234;n đ&#225;nh gi&#225; rằng IEEPA kh&#244;ng cho ph&#233;p thuế hải quan, th&#236; thuế của Trump kh&#244;ng thể được &#225;p dụng.

&#221; nghĩa thực tiễn

Về nguy&#234;n tắc, nếu t&#242;a &#225;n li&#234;n bang sau c&#249;ng (Federal Circuit hoặc U.S. Supreme Court nếu vụ l&#234;n tới) x&#225;c nhận rằng Tổng thống kh&#244;ng c&#243; quyền &#225;p thuế đ&#243;, th&#236; c&#225;c cơ quan h&#224;nh ph&#225;p (Customs and Border Protection, Bộ T&#224;i ch&#237;nh, v.v.) kh&#244;ng thể thu thuế từ doanh nghiệp hay quốc gia cấp xuất. T&#237;nh hiệu lực của sắc lệnh thuế sẽ bị b&#227;i bỏ hoặc đ&#243;ng băng vĩnh viễn.

Đồng thời, ph&#225;n quyết của CIT cũng tạo tiền lệ r&#224;ng buộc: kh&#244;ng một Tổng thống n&#224;o c&#243; thể tự &#253; d&#249;ng IEEPA để &#225;p thuế chung l&#234;n h&#224;ng nhập khẩu; bất kỳ biện ph&#225;p tương tự trong tương lai đều c&#243; thể bị khởi kiện v&#224; phủ định nếu kh&#244;ng dựa v&#224;o một luật định r&#245; r&#224;ng kh&#225;c (v&#237; dụ: Section 232, Section 301).

T&#243;m tắt ngắn gọn

CIT c&#243; thẩm quyền: theo 19 U.S.C. &#167; 1581(i) v&#224; thẩm quyền tư ph&#225;p gi&#225;m s&#225;t Hiến ph&#225;p, t&#242;a c&#243; quyền xem x&#233;t t&#237;nh hợp ph&#225;p của sắc lệnh thuế do Tổng thống ban h&#224;nh.

Căn cứ CIT chặn thuế: Tổng thống Trump d&#249;ng IEEPA (một đạo luật vốn chỉ cho ph&#233;p phong tỏa t&#224;i sản, cấm vận, chứ kh&#244;ng cho ph&#233;p &#225;p thuế nhập khẩu), n&#234;n CIT x&#225;c định đ&#226;y l&#224; h&#224;nh động “vượt qu&#225; thẩm quyền” (ultra vires) v&#224; vi phạm nguy&#234;n tắc ph&#226;n quyền (separation of powers).

Hệ quả: Cho đến khi c&#225;c t&#242;a &#225;n cấp cao hơn (Federal Circuit, Supreme Court) c&#243; ph&#225;n quyết cuối c&#249;ng, mức thuế của Trump sẽ bị đ&#236;nh chỉ. Nếu giữ nguy&#234;n, sắc lệnh thuế sẽ bị hủy bỏ.

V&#236; vậy, dựa tr&#234;n khung ph&#225;p luật Hoa Kỳ—Hiến ph&#225;p, IEEPA, v&#224; quyền t&#224;i ph&#225;n của CIT—th&#236; U.S. Court of International Trade đ&#250;ng l&#224; c&#243; quyền chặn/v&#244; hiệu h&#243;a (block) sắc lệnh thuế của Tổng thống Trump cho đến khi c&#243; ph&#225;n quyết cuối c&#249;ng.

Tòa Thương mại Quốc tế Hoa Kỳ (CIT) có thẩm quyền “xóa bỏ" các mức thuế do Tổng thống Trump ban hành hay không?
------------------

1. Thẩm quyền của U.S. Court of International Trade (CIT)

Chức năng và phạm vi thẩm quyền

CIT là một tòa liên bang đặc biệt, được lập ra theo Đạo luật Trade Act năm 1979 (19 U.S.C. § 1581–§ 1584).

Mục đích chính của CIT là giải quyết các tranh chấp dân sự liên quan đến luật hải quan và các biện pháp thương mại (như chống phá giá, chống trợ cấp, tự vệ, v.v.) mà cá nhân, doanh nghiệp, hoặc chính quyền tiểu bang khởi kiện Chính phủ Hoa Kỳ.

Về thẩm quyền, CIT có quyền xem xét “tranh chấp về tính hợp pháp của bất kỳ hành động nào liên quan đến thuế quan, lệ phí hải quan, hoặc các chế tài thương mại khác do Bộ Tài chính (Department of the Treasury) hoặc các cơ quan khác áp đặt” (19 U.S.C. § 1581(i)).

Trong bối cảnh vụ kiện liên quan đến mức thuế Trump

Tổng thống Trump, dựa vào International Emergency Economic Powers Act (IEEPA), đã tuyên bố “thâm hụt thương mại” là một “mối đe dọa phi thường và đặc biệt” (unusual and extraordinary threat) cho an ninh quốc gia, rồi ban hành mức thuế nhập khẩu 10% – 25% áp dụng chung cho hàng loạt quốc gia có thâm hụt thương mại với Mỹ.

Các doanh nghiệp và một số tiểu bang (tập thể 13 tiểu bang) đã khởi kiện lên CIT, với lập luận rằng:

Hành động áp thuế kiểu này vượt quá thẩm quyền mà Quốc hội giao cho Tổng thống theo IEEPA;

Việc buộc các doanh nghiệp phải chịu mức thuế chưa từng được Quốc hội cho phép (theo một quy trình lập pháp bình thường) là vi hiến;

CIT có quyền tiếp nhận vụ kiện vì đây là “tranh chấp về hành động áp thuế và lệ phí do cơ quan liên bang ban hành”.

Trong phán quyết ngày 28/5/2025, CIT đã tuyên rằng Tổng thống Trump không có thẩm quyền lập tức ban hành mức thuế này dựa trên IEEPA, vì:

Hiến pháp Hoa Kỳ (Article I) trao cho Quốc hội (thông qua quyền “regulate Commerce with foreign Nations”) quyền độc quyền điều chỉnh thương mại quốc tế.

IEEPA (được Quốc hội thông qua từ năm 1977) cho phép Tổng thống sử dụng biện pháp khẩn cấp để “điều chỉnh các giao dịch kinh tế” khi có mối đe dọa đối với an ninh quốc gia, nhưng IEEPA chưa từng được soạn thảo để trao cho Tổng thống quyền áp thuế nhập khẩu đại trà. Trong lịch sử, IEEPA thường được dùng để áp lệnh cấm vận (sanctions) hoặc phong tỏa tài sản của đối tượng/thực thể bị liệt vào danh sách đen, chứ không phải để ban hành thuế quan.

Như vậy, CIT kết luận: “Cơ quan lập pháp (Quốc hội) giữ quyền đặt ra thuế quan; Tổng thống không thể lấn quyền ấy chỉ bằng cách ban bố tình trạng khẩn cấp dưới IEEPA.” Từ đây, Tòa ra lệnh tạm ngừng (injunction) việc thực thi các mức thuế mới cho tới khi có phán quyết cuối cùng.

Căn cứ pháp lý mà CIT áp dụng

Quyền lập pháp của Quốc hội (Congressional Commerce Clause): Hiến pháp (Article I, Section 8, Clause 3) quy định rõ Quốc hội có quyền “điều tiết thương mại với nước ngoài”; Tổng thống chỉ có quyền được Quốc hội ủy quyền rõ ràng.

International Emergency Economic Powers Act (IEEPA) (50 U.S.C. § 1701 et seq.):

Phần 1702(a) cho phép Tổng thống đóng băng tài sản, áp dụng lệnh cấm vận đối với các đối tượng nước ngoài, nếu xác định có mối đe dọa đối với an ninh quốc gia. Nhưng IEEPA không chứa điều khoản nào cho phép áp thuế hải quan.

Điều 1702(b) giới hạn: “Tổng thống không được sử dụng IEEPA để điều chỉnh thương mại nội địa (domestic transactions) hay để thâu tóm quyền lập pháp của Quốc hội.”

Administrative Procedure Act (APA) (5 U.S.C. § 701–706): Các bên khởi kiện cho rằng lệnh áp thuế của chính quyền vi phạm nguyên tắc “due process” (quy trình công bằng) và nằm ngoài phạm vi (ultra vires) thẩm quyền của cơ quan hành pháp. Dù APA chủ yếu liên quan đến quy trình ra quyết định hành chính, nhưng nó cũng được vận dụng gián tiếp để xác minh xem hành động điều chỉnh (như áp thuế) có tuân thủ luật ban hành quy định hay không.

Kết luận về thẩm quyền

CIT có thẩm quyền pháp lý để xem xét tính hợp pháp của hành vi ban hành thuế quan nếu có luận cứ cho rằng mức thuế đó không dựa trên bất kỳ luật nào cho phép Tổng thống làm việc đó.

Trong trường hợp này, CIT cho rằng IEEPA không trao quyền cho Tổng thống ban hành thuế nhập khẩu, nên CIT có quyền “block” (tạm đình chỉ) cho đến khi phán quyết cuối cùng được đưa ra. Nếu cơ quan hành pháp vẫn cố tình thi hành, họ có thể bị xem là vi phạm phán quyết của tòa.

2. Cơ sở Hiến pháp và luật định cho việc “chặn” thuế quan

Quyền lập pháp của Quốc hội (Article I, Section 8, Clause 3)

Hiến pháp (U.S. Constitution) quy định Quốc hội có quyền “đã quy định, ban hành luật để điều tiết thương mại với các quốc gia khác”. Việc điều chỉnh mức thuế nhập khẩu, về căn bản, là một hình thức điều tiết thương mại quốc tế.

Khái niệm Separation of Powers (Phân quyền):

Quốc hội: Soạn thảo và ban hành luật (tạo cơ sở pháp lý cho thuế quan).

Tổng thống (hành pháp): Thực thi luật; chỉ được làm những gì luật cho phép.

Tòa án (tư pháp): Giải thích Constitution và luật, đồng thời giám sát tính hợp hiến của hành vi chính quyền.

Với tư cách là “chấp hành viên” (executive), Tổng thống không thể tự “sáng tạo” ra mức thuế trừ khi Quốc hội ủy quyền rõ ràng.

IEEPA không cấp quyền áp thuế nhập khẩu

IEEPA (bắt đầu có hiệu lực từ 1977) cho phép Tổng thống phong tỏa tài sản, cấm các giao dịch với cá nhân/tổ chức ngoại quốc được xem là mối đe dọa đối với an ninh quốc gia, hoặc cấm vận một quốc gia.

Tuy nhiên, ngôn ngữ trong IEEPA không bao hàm “thuế hải quan” (customs duties).

Trong thực tế gần 50 năm qua, IEEPA chủ yếu được dùng để áp đặt các biện pháp tài chính (financial sanctions), không phải để đặt thuế lên hàng hóa.

Việc Tổng thống Trump đưa ra “mức thuế 10% áp cho hầu hết hàng nhập khẩu” (ổn định tổng thể) là “chưa từng có tiền lệ” đối với IEEPA, và chính quyền đã không trưng ra Văn bản luật rõ ràng nào mà Quốc hội ban hành cho phép làm điều đó.

Công ty/doanh nghiệp & tiểu bang khởi kiện

Doanh nghiệp nhập khẩu hàng hóa chịu tác động trực tiếp: Họ “bị thiệt hại ngay khi mức thuế được ban hành” (mặc dù thực tế có thể chưa phát sinh nghĩa vụ đóng thuế, nhưng họ có thể bị gián đoạn chuỗi cung ứng, phải ký quĩ bảo hiểm, tìm nguồn thay thế, v.v.). Theo lập luận của các nguyên đơn, họ có “standing” (quyền khởi kiện) vì đã và đang chịu thiệt hại thực chất.

13 tiểu bang cũng khởi kiện với tư cách “plaintiffs-intervenors”, cho rằng chính quyền liên bang (với tư cách là chính quyền trung ương) áp thuế vượt quyền làm tăng giá hàng nhập khẩu, đẩy chi phí cho doanh nghiệp, người tiêu dùng, và giảm thu ngân sách thuế nội địa.

Quy trình tòa án

Khi một bên đệ đơn yêu cầu lệnh “preliminary injunction” (lệnh tạm thời cấm thi hành) thì tòa phải xem xét:

Khả năng thành công cao về mặt pháp lý (likelihood of success) dựa trên bằng chứng “hành động vượt quá thẩm quyền”.

Nguy hại không thể khắc phục nếu lệnh không được ban hành (irreparable harm).

Cân nhắc công bằng (balance of equities): Lợi ích giữa các bên.

Lợi ích công cộng (public interest).

CIT đã cho rằng khả năng thắng kiện của nguyên đơn rất cao vì Tổng thống không có căn cứ luật rõ ràng. Việc tiếp tục áp thuế sẽ gây thiệt hại không thể khắc phục cho doanh nghiệp (ví dụ: hợp đồng giao hàng đã ký, giá vốn, v.v.). Đồng thời, “công bằng” và “lợi ích công cộng” cũng nghiêng về phía tuân thủ Hiến pháp (vì càng ngày chính phủ càng lấn quyền, để ngỏ tiền lệ nguy hiểm cho tương lai).

3. Các luật “cửa sau” Tổng thống thường sử dụng để áp thuế – và vì sao CIT từ chối ở đây

Section 232 of the Trade Expansion Act (1962)

Cho phép Tổng thống “điều tra xem có phải nhập khẩu một mặt hàng đe dọa an ninh quốc gia” hay không, rồi nếu có, có thể áp thuế (và các biện pháp khác) lên mặt hàng đó.

Ví dụ: Năm 2018, Trump đã sử dụng Section 232 để áp thuế thép và nhôm, với lý do an ninh quốc gia.

Để sử dụng Section 232, phải có “báo cáo điều tra” của Bộ Thương mại (Department of Commerce), sau đó Tổng thống mới có thể ra quyết định; tức là có đầy đủ quy trình điều tra và báo cáo.

Section 301 of the Trade Act (1974)

Cho phép Tổng thống đánh thuế trả đũa (retaliatory tariffs) khi phát hiện nước khác “vi phạm cam kết thương mại quốc tế”.

Để thực thi Section 301, phải có điều tra của USTR (United States Trade Representative), có báo cáo, và sau đó Tổng thống căn cứ vào báo cáo để quyết định mức thuế.

Tại sao Trump không dùng Section 232 hoặc Section 301 cho lệnh thuế chung (across-the-board) này?

Section 232 chỉ giới hạn trong các mặt hàng nhất định (ví dụ: thép, nhôm) dựa trên an ninh quốc gia. Tổng thống không thể dùng Section 232 để áp thuế chung lên mọi loại hàng.

Section 301 cũng phải có căn cứ nước ngoài vi phạm cam kết cụ thể, kèm theo quy trình điều tra; không phải “chỉ vì thâm hụt thương mại”.

Trump chọn IEEPA để “trốn” quy trình điều tra báo cáo, tuyên bố “thâm hụt thương mại” là mối đe dọa khẩn cấp. Nhưng IEEPA không cấp quyền áp thuế nhập khẩu, nên CIT xác định đây là “ultra vires” (vượt quá thẩm quyền).

4. Kết luận chung

Tòa Thương mại Quốc tế (CIT) hoàn toàn có thẩm quyền

Về mặt luật định: 19 U.S.C. § 1581(i) trao cho CIT quyền xử lý các tranh chấp về tính hợp pháp của “bất kỳ hành động nào liên quan đến thuế quan, lệ phí hải quan, hoặc các biện pháp thương mại”. Vì vậy, CIT có thể xem xét hành động áp thuế của Tổng thống nếu cho rằng hành động đó không có cơ sở pháp lý.

Về mặt Hiến pháp: Article I, Section 8 của Hiến pháp giao cho Quốc hội độc quyền ban hành các quy định liên quan đến thuế quan. Nếu một hành động của Tổng thống nằm ngoài khuôn khổ luật Quốc hội đã cho phép, tòa tư pháp có quyền tuyên đó là vi hiến.

CIT đã tuyên “tạm hoãn” (preliminary injunction) lệnh áp thuế của Trump

Dựa trên việc Tổng thống sử dụng IEEPA để ban hành thuế mà không có sự ủy quyền rõ ràng từ Quốc hội cho việc áp thuế nhập khẩu, CIT cho rằng hành động đó là “vượt quá thẩm quyền”.

Cho đến khi phán quyết cuối cùng (merits decision) được đưa ra, CIT sẽ giữ nguyên lệnh cấm (injunction) để ngăn chính quyền thi hành mức thuế. Nếu sau cùng CIT hoặc cấp phúc thẩm (U.S. Court of Appeals for the Federal Circuit) vẫn giữ nguyên đánh giá rằng IEEPA không cho phép thuế hải quan, thì thuế của Trump không thể được áp dụng.

Ý nghĩa thực tiễn

Về nguyên tắc, nếu tòa án liên bang sau cùng (Federal Circuit hoặc U.S. Supreme Court nếu vụ lên tới) xác nhận rằng Tổng thống không có quyền áp thuế đó, thì các cơ quan hành pháp (Customs and Border Protection, Bộ Tài chính, v.v.) không thể thu thuế từ doanh nghiệp hay quốc gia cấp xuất. Tính hiệu lực của sắc lệnh thuế sẽ bị bãi bỏ hoặc đóng băng vĩnh viễn.

Đồng thời, phán quyết của CIT cũng tạo tiền lệ ràng buộc: không một Tổng thống nào có thể tự ý dùng IEEPA để áp thuế chung lên hàng nhập khẩu; bất kỳ biện pháp tương tự trong tương lai đều có thể bị khởi kiện và phủ định nếu không dựa vào một luật định rõ ràng khác (ví dụ: Section 232, Section 301).

Tóm tắt ngắn gọn

CIT có thẩm quyền: theo 19 U.S.C. § 1581(i) và thẩm quyền tư pháp giám sát Hiến pháp, tòa có quyền xem xét tính hợp pháp của sắc lệnh thuế do Tổng thống ban hành.

Căn cứ CIT chặn thuế: Tổng thống Trump dùng IEEPA (một đạo luật vốn chỉ cho phép phong tỏa tài sản, cấm vận, chứ không cho phép áp thuế nhập khẩu), nên CIT xác định đây là hành động “vượt quá thẩm quyền” (ultra vires) và vi phạm nguyên tắc phân quyền (separation of powers).

Hệ quả: Cho đến khi các tòa án cấp cao hơn (Federal Circuit, Supreme Court) có phán quyết cuối cùng, mức thuế của Trump sẽ bị đình chỉ. Nếu giữ nguyên, sắc lệnh thuế sẽ bị hủy bỏ.

Vì vậy, dựa trên khung pháp luật Hoa Kỳ—Hiến pháp, IEEPA, và quyền tài phán của CIT—thì U.S. Court of International Trade đúng là có quyền chặn/vô hiệu hóa (block) sắc lệnh thuế của Tổng thống Trump cho đến khi có phán quyết cuối cùng.

NGUYỄN QUANG LỘC

Fundamental

Hay, tin rất đầy đủ, cập nh&#226;t nhanh ch&#243;ng

Hay, tin rất đầy đủ, cập nhât nhanh chóng