L&#221; THUYẾT T&#192;I CH&#205;NH H&#192;NH VI (BEHAVIORAL FINANCE)
L&#224; l&#253; thuyết kết hợp giữa t&#224;i ch&#237;nh truyền thống v&#224; t&#226;m l&#253; học để giải th&#237;ch h&#224;nh vi phi l&#253; tr&#237; của nh&#224; đầu tư tr&#234;n thị trường t&#224;i ch&#237;nh.
1. Thi&#234;n kiến nhận thức (Cognitive Biases)
C&#225;c lỗi trong c&#225;ch con người suy nghĩ, dẫn đến quyết định sai lệch:
Qu&#225; tự tin (Overconfidence): Tin rằng m&#236;nh giỏi hơn thực tế → giao dịch qu&#225; mức.
B&#225;m v&#237;u (Anchoring): Dựa v&#224;o một th&#244;ng tin ban đầu l&#224;m mốc, d&#249; kh&#244;ng c&#242;n ph&#249; hợp.
X&#225;c nhận (Confirmation bias): Chỉ t&#236;m kiếm th&#244;ng tin ủng hộ niềm tin của m&#236;nh.
2. Thi&#234;n kiến cảm x&#250;c (Emotional Biases)
Ảnh hưởng từ cảm x&#250;c c&#225; nh&#226;n:
&#193;c cảm thua lỗ (Loss Aversion): Sợ mất m&#225;t hơn l&#224; ham lời → giữ cổ phiếu lỗ qu&#225; l&#226;u.
Ch&#225;n gh&#233;t rủi ro (Risk Aversion): Tr&#225;nh rủi ro qu&#225; mức, kể cả khi c&#243; lợi.
Ảo tưởng kiểm so&#225;t (Illusion of control): Tin rằng m&#236;nh c&#243; thể kiểm so&#225;t kết quả thị trường.
3. T&#226;m l&#253; bầy đ&#224;n (Herd Behavior)
Nh&#224; đầu tư thường chạy theo đ&#225;m đ&#244;ng thay v&#236; ph&#226;n t&#237;ch độc lập → dễ tạo ra bong b&#243;ng hoặc sụp đổ thị trường.
--------------------------------------------------------------
Bong b&#243;ng t&#224;i sản (Asset Bubble) Xảy ra khi gi&#225; t&#224;i sản (như cổ phiếu, bất động sản, tiền điện tử) tăng mạnh vượt xa gi&#225; trị thực v&#236;:
– T&#226;m l&#253; bầy đ&#224;n: Nh&#224; đầu tư thấy người kh&#225;c đổ tiền v&#224;o → cũng lao v&#224;o theo, sợ “bỏ lỡ cơ hội”.
– Qu&#225; tự tin: Tin rằng gi&#225; sẽ c&#242;n tiếp tục tăng, đ&#225;nh gi&#225; thấp rủi ro.
 Sụp đổ thị trường (Market Crash) Khi thị trường lao dốc nhanh ch&#243;ng, do:
– &#193;c cảm thua lỗ (Loss Aversion): Nh&#224; đầu tư sợ lỗ n&#234;n b&#225;n th&#225;o t&#224;i sản để &quot;cắt lỗ&quot;, d&#249; chưa chắc hợp l&#253;.
– Hoảng loạn tập thể: Khi thấy người kh&#225;c b&#225;n th&#225;o, cảm x&#250;c lan truyền → tạo hiệu ứng domino.
 Hiệu ứng th&#225;ng Gi&#234;ng (January Effect) L&#224; hiện tượng cổ phiếu (đặc biệt l&#224; cổ phiếu vốn h&#243;a nhỏ) c&#243; xu hướng tăng v&#224;o th&#225;ng 1:
– Niềm tin phi l&#253;: Nh&#224; đầu tư tin v&#224;o “chu kỳ đầu năm”, d&#249; kh&#244;ng c&#243; cơ sở chắc chắn.
– H&#224;nh vi m&#249;a vụ: Cuối năm b&#225;n để trốn thuế, đầu năm mua lại → tạo s&#243;ng đầu năm.
Giao dịch qu&#225; mức (Overtrading) Khi nh&#224; đầu tư thực hiện qu&#225; nhiều giao dịch kh&#244;ng cần thiết, dẫn đến chi ph&#237; tăng v&#224; hiệu suất giảm:
– Qu&#225; tự tin: Tin rằng m&#236;nh c&#243; khả năng dự đo&#225;n thị trường tốt hơn thực tế.
– Ảo tưởng kiểm so&#225;t: Nghĩ rằng m&#236;nh c&#243; thể kiểm so&#225;t hoặc “l&#225;i” thị trường, n&#234;n can thiệp li&#234;n tục.

LÝ THUYẾT TÀI CHÍNH HÀNH VI (BEHAVIORAL FINANCE)
Là lý thuyết kết hợp giữa tài chính truyền thống và tâm lý học để giải thích hành vi phi lý trí của nhà đầu tư trên thị trường tài chính.
1. Thiên kiến nhận thức (Cognitive Biases)
Các lỗi trong cách con người suy nghĩ, dẫn đến quyết định sai lệch:
Quá tự tin (Overconfidence): Tin rằng mình giỏi hơn thực tế → giao dịch quá mức.
Bám víu (Anchoring): Dựa vào một thông tin ban đầu làm mốc, dù không còn phù hợp.
Xác nhận (Confirmation bias): Chỉ tìm kiếm thông tin ủng hộ niềm tin của mình.
2. Thiên kiến cảm xúc (Emotional Biases)
Ảnh hưởng từ cảm xúc cá nhân:
Ác cảm thua lỗ (Loss Aversion): Sợ mất mát hơn là ham lời → giữ cổ phiếu lỗ quá lâu.
Chán ghét rủi ro (Risk Aversion): Tránh rủi ro quá mức, kể cả khi có lợi.
Ảo tưởng kiểm soát (Illusion of control): Tin rằng mình có thể kiểm soát kết quả thị trường.
3. Tâm lý bầy đàn (Herd Behavior)
Nhà đầu tư thường chạy theo đám đông thay vì phân tích độc lập → dễ tạo ra bong bóng hoặc sụp đổ thị trường.
--------------------------------------------------------------
Bong bóng tài sản (Asset Bubble) Xảy ra khi giá tài sản (như cổ phiếu, bất động sản, tiền điện tử) tăng mạnh vượt xa giá trị thực vì:
– Tâm lý bầy đàn: Nhà đầu tư thấy người khác đổ tiền vào → cũng lao vào theo, sợ “bỏ lỡ cơ hội”.
– Quá tự tin: Tin rằng giá sẽ còn tiếp tục tăng, đánh giá thấp rủi ro.
 Sụp đổ thị trường (Market Crash) Khi thị trường lao dốc nhanh chóng, do:
– Ác cảm thua lỗ (Loss Aversion): Nhà đầu tư sợ lỗ nên bán tháo tài sản để "cắt lỗ", dù chưa chắc hợp lý.
– Hoảng loạn tập thể: Khi thấy người khác bán tháo, cảm xúc lan truyền → tạo hiệu ứng domino.
 Hiệu ứng tháng Giêng (January Effect) Là hiện tượng cổ phiếu (đặc biệt là cổ phiếu vốn hóa nhỏ) có xu hướng tăng vào tháng 1:
– Niềm tin phi lý: Nhà đầu tư tin vào “chu kỳ đầu năm”, dù không có cơ sở chắc chắn.
– Hành vi mùa vụ: Cuối năm bán để trốn thuế, đầu năm mua lại → tạo sóng đầu năm.
Giao dịch quá mức (Overtrading) Khi nhà đầu tư thực hiện quá nhiều giao dịch không cần thiết, dẫn đến chi phí tăng và hiệu suất giảm:
– Quá tự tin: Tin rằng mình có khả năng dự đoán thị trường tốt hơn thực tế.
– Ảo tưởng kiểm soát: Nghĩ rằng mình có thể kiểm soát hoặc “lái” thị trường, nên can thiệp liên tục.