TỔNG QU&#193;T NỀN KINH TẾ
D&#224;nh 5p đọc hết b&#224;i n&#224;y để hiểu đơn giản m&#224; cực s&#226;u về nền kinh tế.
1. Nền kinh tế = giao dịch
A trồng ng&#244;, B c&#243; tiền. B mang tiền đổi lấy ng&#244; của A gọi l&#224; GIAO DỊCH.
H&#224;ng triệu giao dịch như vậy giống A v&#224; B ở đủ mọi ng&#224;nh nghề li&#234;n tục diễn ra gọi l&#224; NỀN KINH TẾ.
Nền kinh tế c&#243; 3 trọng điểm: Tăng trưởng năng suất (productivity growth), nợ ngắn hạn (short term debt cycle) v&#224; nợ d&#224;i hạn (long...)
2. Tổng chi ti&#234;u trong giao dịch
Nay B đ&#243;i, mua 2 bắp ng&#244; nhưng chỉ mang tiền 1 bắp, B xin A mua chịu. Mua chịu (nợ) th&#236; kh&#244;ng c&#243; t&#224;i sản gọi l&#224; T&#205;N DỤNG (Credit)
Như vậy, Tiền + T&#237;n dụng = Tổng chi ti&#234;u = 1 giao dịch. C&#244;ng thức bonus: Tổng chi ti&#234;u/ Tổng sản lượng = Gi&#225; trị (price)
3. Ai tham gia giao dịch
A l&#224; người b&#225;n ng&#244;, B l&#224; người mua ng&#244; (C&#193; NH&#194;N), b&#225;n cho B kh&#244;ng c&#243; lời, A b&#225;n cho c&#244;ng ty b&#225;nh gần nh&#224; (DOANH NGHIỆP) để họ l&#224;m b&#225;nh ng&#244;. C&#243; tiền, A nộp thuế cho nh&#224; nước (CH&#205;NH QUYỀN), v&#224; gửi tiền v&#224;o bank gần nh&#224; (NG&#194;N H&#192;NG)
Như vậy rất nhiều bộ phận kh&#225;c nhau tham gia nền kinh tế, trong đ&#243; ngo&#224;i người mua v&#224; b&#225;n (c&#225; nh&#226;n hoặc doanh nghiệp) th&#236; c&#243; 2 &#244;ng cao cấp l&#224;:
- CH&#205;NH QUYỀN: thu thuế + chi tiền điều h&#224;nh
- NG&#194;N H&#192;NG NH&#192; NƯỚC: kiểm so&#225;t tiền v&#224; t&#237;n dụng bằng c&#225;ch TĂNG GIẢM L&#195;I SUẤT hoặc IN TIỀN
---------------------------------------------
Như n&#224;y hiểu được 50% về nền kinh tế rồi đ&#243;. Đoạn dưới mới nhức đầu đ&#226;y!
---------------------------------------------
4. T&#205;N DỤNG - NỢ
B mua nợ ng&#244; A th&#236; B l&#224; con nợ, A l&#224; chủ nợ
A vay C - gi&#225;m đốc ng&#226;n h&#224;ng tiền để mua th&#234;m m&#225;y c&#224;y, A l&#224; con nợ, ng&#226;n h&#224;ng l&#224; chủ nợ. 
Đ&#226;y l&#224; hoạt động t&#237;n dụng, cũng l&#224; th&#224;nh phần kinh tế o&#225;i oăm nhất, kh&#243; hiểu nhất v&#236; n&#243; l&#224; lớn nhất v&#224; cũng dễ bốc hơi nhất (Mỹ c&#243; 3K tỷ $ tiền mặt nhưng c&#243; tới 50K tỷ $ tiền t&#237;n dụng). 
Hiểu đơn giản th&#236; một người mượn tiền, hứa trả lại tiền + l&#227;i suất v&#224; người kia tin, đồng &#253; cho mượn th&#236; h&#236;nh th&#224;nh t&#237;n dụng. Đ&#226;y gọi đơn giản hơn nữa l&#224; NỢ. 
NỢ = t&#224;i sản của người cho vay = tr&#225;ch nhiệm ph&#225;p l&#253; của người đi vay
C&#224;ng uy t&#237;n, c&#224;ng nhiều t&#224;i sản th&#236; c&#224;ng dễ được cấp t&#237;n dụng cao (nợ được nhiều hơn)
Trong hoạt động t&#237;n dụng ng&#226;n h&#224;ng, nếu l&#227;i suất cho vay cao th&#236; người mượn &#237;t, l&#227;i suất thấp th&#236; người mượn nhiều v&#236; rẻ.
5. CHI TI&#202;U - THU NHẬP
B mua ng&#244; của A, A cầm tiền đ&#243;, đi mua gạo của D, D lại mua thịt của E,...cứ như vậy tạo th&#224;nh nền kinh tế.
T&#243;m lại: Chi ti&#234;u của người n&#224;y l&#224; thu nhập của người kh&#225;c. V&#224; chi ti&#234;u th&#250;c đẩy nền kinh tế.
6. CHU KỲ T&#205;N DỤNG
B mua nợ ng&#244; của A h&#244;m nay th&#236; ng&#224;y mai phải trả. C&#242;n thực tế, thu nhập từ việc nu&#244;i d&#234; của B kh&#244;ng tăng n&#234;n h&#244;m nay ăn rồi, th&#236; mai phải nhịn lại. Như vậy tạo ra chu kỳ: 1 ng&#224;y ăn ti&#234;u nhiều th&#236; ng&#224;y mai phải nhịn để trả lại cho A.
Kinh tế cũng vậy, t&#237;n dụng gi&#250;p bạn ti&#234;u nhiều hơn trong hiện tại, mua nh&#224;, mua xe, thực chất l&#224; đang ti&#234;u tiền của ch&#237;nh bạn trong tương lai. Sau n&#224;y bạn phải &#232; cổ ra, thắt lưng buộc bụng để trả lại. Như vậy tạo ra chu kỳ. Tổng hợp to&#224;n thế giới n&#243; tạo ra chu kỳ kinh tế chung
T&#205;N DỤNG tạo ra CHU KỲ KINH TẾ
T&#237;n dụng kh&#244;ng xấu, n&#243; gi&#250;p ph&#226;n bổ ch&#237;nh x&#225;c c&#225;c nguồn lực, v&#237; dụ: A trồng ng&#244; vay tiền mua xe m&#225;y c&#224;y để tăng năng suất v&#224; dễ d&#224;ng trả nợ. 
7. CHU KỲ KINH TẾ TĂNG
T&#237;n dụng b&#236;nh thường sẽ tạo ra chu kỳ đi l&#234;n trong nền kinh tế.
V&#237; dụ: 
A b&#225;n ng&#244; được 100K, A được bank cấp thể t&#237;n dụng cho ti&#234;u 20K nữa
Thế l&#224; A qua nh&#224; D mua gạo, A mua 120K gạo. D c&#243; 120K th&#236; được bank cấp t&#237;n dụng cho th&#234;m 50K nữa l&#224; t&#224;i sản c&#243; 170K.
D sang nh&#224; E mua thịt, D mua 170K, E c&#243; 170K th&#236; bank thấy E gi&#224;u, cấp t&#237;n dụng cho hẳn 100K vậy l&#224; Hải c&#243; 270K. 
=&gt; Nền kinh tế tăng trưởng đi l&#234;n (m&#244; h&#236;nh tự gia cố).
Đ&#226;y l&#224; chu kỳ HƯNG THỊNH của nền kinh tế với nhiều khoản nợ ngắn hạn. Ai cũng gi&#224;u, ai cũng vui.
8. LẠM PH&#193;T
Do E c&#243; tới 270K tiền, cảm thấy gi&#224;u qu&#225;, quay lại mua ng&#244; của A. L&#250;c n&#224;y A thấy E gi&#224;u n&#234;n tăng gi&#225; ng&#244;. E cũng đồng &#253; lu&#244;n. Vậy l&#224; gi&#225; ng&#244; tăng từ 5K l&#234;n 10K. B cũng kh&#244;ng &#253; kiến g&#236; do cũng gi&#224;u. Vậy l&#224; th&#224;nh lập mặt bằng gi&#225; chung. Ngay sau đ&#243;, gạo của D, Thịt của E lại tăng gi&#225; theo. 
=&gt; Đ&#226;y l&#224; LẠM PH&#193;T 
Khi lạm ph&#225;t vừa vừa th&#236; ai cũng vui, tới khi qua mấy v&#242;ng tăng gi&#225;, t&#237;n dụng th&#250;c đẩy chi ti&#234;u, m&#224; t&#237;n dụng tạo ra bằng niềm tin n&#234;n rất nhanh ng&#244; l&#234;n tới 30K/bắp. Mọi người bắt đầu lo lắng do tiền mất gi&#225;.
9. ĐIỀU CHỈNH LẠM PH&#193;T 
Đầu ti&#234;n th&#236; Ng&#226;n h&#224;ng nh&#224; nước sẽ tăng l&#227;i suất cho vay t&#237;n dụng &gt; l&#227;i cao th&#236; người vay &#237;t dần lại
Vay &#237;t hơn m&#224; nợ vẫn phải trả &gt; chi ti&#234;u &#237;t hơn = BỚT LẠM PH&#193;T 
10. GIẢM PH&#193;T  - CHU KỲ XUỐNG
Do chi ti&#234;u &#237;t m&#224;, nguy&#234;n tắc  l&#250;c đầu đ&#243; l&#224; Chi ti&#234;u của người n&#224;y = thu nhập người kia &gt; ai cũng chi &#237;t lại theo d&#226;y chuyền.
Chi &#237;t th&#236; tiền c&#243; gi&#225; =&gt; Gi&#225; cả xuống.
Đ&#226;y l&#224; Giảm ph&#225;t. 
Giảm ph&#225;t = Kinh tế xuống &gt; Suy tho&#225;i kinh tế.
11. ĐIỀU CHỈNH GIẢM PH&#193;T - CHU KỲ MỚI
Nếu suy tho&#225;i kinh tế nghi&#234;m trọng, ng&#226;n h&#224;ng bắt buộc điều chỉnh bằng c&#225;ch hạ l&#227;i suất cho vay.
L&#227;i suất giảm &gt; Vay nhiều hơn &gt; Chi ti&#234;u hơn &gt; Kinh tế lại đi l&#234;n &gt; Hưng thịnh mới.
Hiểu rất đơn giản: Cho vay tốt = kinh tế đi l&#234;n, cho vay kh&#244;ng tốt = kinh tế đi xuống.
Chu kỳ n&#224;y gọi l&#224; NỢ NGẮN HẠN v&#224; n&#243; k&#232;o d&#224;i từ 5-8 năm, lặp đi lặp lại từ trước tới nay, kh&#244;ng hề thay đổi, đ&#225;y v&#224; đỉnh mỗi chu kỳ đều cao hơn (do lạm ph&#225;t v&#224; h&#224;nh vi con người th&#237;ch ti&#234;u hơn th&#237;ch trả nợ) =&gt; Nợ nhiều hơn!
12. BONG B&#211;NG 
N&#243;i s&#226;u hơn về h&#224;nh vi cho vay. A l&#250;c đầu c&#243; 100k tiền ng&#244;, ng&#226;n h&#224;ng thấy ổn, mở t&#237;n dụng cho 10K l&#224; 110K. 
Sau đ&#243; A mua gạo của D, D mua thịt của E g&#226;y ra lạm ph&#225;t cũng như thu nhập tăng,... (như đoạn đầu) th&#236; sau v&#224;i v&#242;ng A b&#225;n ng&#244; được 300K, A mua nh&#224;, mua xe c&#225;c kiểu. 
Ng&#226;n h&#224;ng thấy A(d&#249; đang nợ ngập đầu) c&#243; tiền qu&#225;, lại mở t&#237;n dụng nhiều hơn. Lần n&#224;y A vay tới 200K v&#224; tổng c&#243; 500K mua c&#224;ng nhiều thứ hơn như du thuyền, m&#225;y bay... 
Đ&#226;y l&#224; t&#226;m l&#253; kh&#244;ng đề ph&#242;ng của tất cả mọi người kể cả ng&#226;n h&#224;ng. Cứ nghĩ rằng mọi chuyện theo chiều hướng tốt đẹp hơn.
Dần dần, nợ sẽ cao hơn thu nhập thực tế c&#243; thể c&#243; trong tương lai. Đ&#226;y l&#224; chu kỳ NỢ D&#192;I HẠN 
Như vậy: thu nhập tăng &gt; Gi&#225; trị t&#224;i sản tăng &gt; mọi thị trường đều tăng b&#249;ng nổ &gt; Mua mọi thứ bằng tiền đi vay đều dễ &gt; Lại vay nhiều hơn do nghĩ m&#236;nh gi&#224;u &gt; chu kỳ lặp lại.
=&gt; Đ&#226;y l&#224; BONG B&#211;NG 
13. KHỦNG HOẢNG
Khi đến một thời điểm n&#224;o đ&#243;, bong b&#243;ng tăng tới mức khiến nợ qu&#225; nhiều, nợ cao hơn thu nhập bắt đầu mọi người phải vay th&#234;m chỗ kh&#225;c để trả nợ chỗ n&#224;y. L&#250;c n&#224;y &#244;ng Z - gi&#225;m đốc ng&#226;n h&#224;ng kh&#244;ng c&#242;n tin A nữa n&#234;n kh&#244;ng cho vay &gt; A phải b&#225;n t&#224;i sản. (Chu kỳ Th&#225;o gỡ đ&#242;n bẩy t&#224;i ch&#237;nh)
Khổ c&#225;i l&#224; hiện tại ai cũng khổ như A, b&#225;n t&#224;i sản kh&#244;ng c&#243; ai c&#243; tiền m&#224; mua n&#234;n gi&#225; t&#224;i sản sụt giảm nặng nề. =&gt; VỠ BONG B&#211;NG =&gt; KHỦNG HOẢNG KINH TẾ
Trong thời điểm n&#224;y:
- Thu nhập giảm
- Kh&#244;ng vay được t&#237;n dụng, thậm ch&#237; biến mất
- Thất nghiệp
- T&#224;i sản rớt gi&#225; nặng nề
- Thị trường chứng kho&#225;n lao dốc
- Bank kh&#243; khăn
- Nợ ng&#224;y c&#224;ng tăng...
Một v&#242;ng luẩn quẩn: Nợ cao &gt; kh&#244;ng vay được &gt; mất t&#237;n dụng &gt; b&#225;n t&#224;i sản &gt; kh&#244;ng b&#225;n được &gt; nợ c&#224;ng cao &gt; c&#224;ng kh&#244;ng vay được &gt; c&#224;ng b&#225;n kh&#244;ng được ...
Nhật bị khủng hoảng v&#224;o năm 1989
Mỹ chịu sự kiện n&#224;y nặng nề hai lần v&#224;o năm 1929 v&#224; 2008, khiến cả thế giới chao đảo.
Ch&#226;u &#194;u v&#224; hầu hết quốc gia kh&#225;c v&#224;o 2008 chung với đợt 2 của Mỹ.
14. CHU KỲ TH&#193;O GỠ Đ&#210;N BẨY T&#192;I CH&#205;NH 
Nặng nề hơn chu kỳ suy tho&#225;i kinh tế, suy tho&#225;i chỉ cần hạ l&#227;i suất l&#224; người vay tăng l&#234;n, nhưng ở chu kỳ n&#224;y, c&#224;ng vay c&#224;ng khổ n&#234;n kh&#244;ng ai vay, tới khi l&#227;i suất cho vay chạm đ&#225;y 0% (Mỹ 193x v&#224; 2008 l&#227;i suất cho vay t&#237;n dụng về 0%) tuy nhi&#234;n c&#243; hạ về 0% cũng chỉ được một hạn mức n&#224;o đ&#243; vốn đ&#227; thấp trong khủng hoảng n&#234;n kh&#244;ng thể dẹp được
Nợ khổng lồ &gt; Mất t&#237;n dụng &gt; Bank kh&#244;ng cho vay &gt; c&#224;ng nợ nhiều hơn &gt; Mất khả năng thanh khoản &gt; T&#234; liệt ho&#224;n to&#224;n nền kinh tế!
15. THO&#193;T KHỎI KHỦNG HOẢNG - XO&#193; NỢ - TĂNG PH&#193;T 
Tăng ph&#225;t (reflation) l&#224; d&#249;ng c&#225;c ch&#237;nh s&#225;ch để ổn định kinh tế, hạn chế ảnh hưởng giảm ph&#225;t sảy ra sau thời kỳ suy tho&#225;i 
Vấn đề hiện tại l&#224; nợ rất cao, muốn tăng ph&#225;t tốt (ổn định lại kinh tế m&#224; kh&#244;ng g&#226;y hậu quả), cần giảm nợ xuống chỉ c&#243; 4 c&#225;ch :
THẮT CHẶT CHI TI&#202;U
Chỉ gi&#250;p &#237;ch một phần, k&#233;o d&#224;i việc xuống đ&#225;y của khủng hoảng do nguy&#234;n tắc: chi người n&#224;y = thu người kia. Ai cũng thắt lưng buộc bụng khiến kinh tế thu hẹp &gt; giảm ph&#225;t &gt; suy tho&#225;i &gt; khủng hoảng.
B&#217;NG NỢ/T&#193;I CƠ CẤU
Cũng tương tự c&#225;ch tr&#234;n, chỉ c&#243; k&#233;o d&#224;i thời gian v&#224; &#225;p dụng khu vực nhỏ.
PH&#194;N PHỐI T&#192;I SẢN GI&#192;U NGH&#200;O
Trong thời kỳ th&#225;o gỡ đ&#242;n bẩy t&#224;i ch&#237;nh, thất nghiệp cao &gt; GDP giảm &gt; thu thuế &#237;t hơn &gt; phải tăng chi cho ph&#250;c lợi x&#227; hội (bảo hiểm thất nghiệp, hỗ trợ kh&#243; khăn, k&#237;ch cầu kinh tế,..) &gt; TH&#194;M HỤT NG&#194;N S&#193;CH (vừa qua).
Như vậy, khi th&#226;m hụt ng&#226;n s&#225;ch, nh&#224; nước c&#243; c&#225;ch: TĂNG THUẾ hoặc ĐI VAY. Hiện tại, tăng thuế kh&#244;ng được do t&#236;nh h&#236;nh kinh tế, đi vay th&#236; c&#225;c nước c&#242;n lại cũng qu&#225; cha n&#234;n chỉ c&#242;n c&#225;ch: LẤY CỦA NGƯỜI GI&#192;U (tăng thuế, điều tra,...) chia cho người ngh&#232;o (Ph&#226;n phối lại của cải)
Tuy vậy, người gi&#224;u cũng kh&#243; chịu khi bị tăng thuế, l&#224;m ăn th&#236; kh&#243; khăn dần dần g&#226;y ra m&#226;u thuẫn, rối loạn kh&#244;ng chỉ trong nước m&#224; c&#242;n nước ngo&#224;i, đặc biệt quốc gia c&#243; mối quan hệ nợ nần.
Nguy hiểm hơn, n&#243; c&#243; thể dẫn tới THAY ĐỔI CH&#205;NH &quot;CHỊ&quot; hoặc g&#226;y xung đột (193x hitle nắm quyền cũng do suy tho&#225;i ở Mỹ v&#224; war Ch&#226;u &#194;u)
=&gt; Đ&#226;y l&#224; c&#225;ch khả thi hiện tại nhiều quốc gia c&#243; thể đ&#227; &#225;p dụng (như n&#224;o th&#236; tự ngẫm xem)
IN TH&#202;M TIỀN
Khi m&#224; ai cũng cần tiền do ai cũng nợ ai th&#236; việc dễ nhất l&#224; nhờ Ng&#226;n h&#224;ng nh&#224; nước in th&#234;m tiền, ph&#225;t cho mỗi người một &#237;t l&#224; xong. Phải kh&#244;ng? Kh&#244;ng đơn giản vậy đ&#226;u.
Khi l&#227;i suất về 0, năm 193x v&#224; 2008 ở Mỹ đ&#227; in 2000 tỷ đ&#244;, 2008 -2012 Anh in ra hơn 300 tỷ đ&#244;, Ch&#226;u &#194;u in khoảng 1700 tỷ tiền mới v&#224; mua t&#224;i sản t&#224;i ch&#237;nh gi&#250;p t&#224;i ch&#237;nh dần ổn định.
Nhắc lại về mối quan hệ l&#250;c đầu:
Ng&#226;n h&#224;ng nh&#224; nước: In tiền
Ch&#237;nh quyền: Chi tiền
Vậy n&#234;n Ng&#226;n h&#224;ng nh&#224; nước cho ch&#237;nh quyền bằng c&#225;ch mua tr&#225;i phiếu ch&#237;nh phủ &gt; Ch&#237;nh phủ k&#237;ch cầu kinh tế, trợ cấp thất nghiệp... (Bơm tiền) &gt; Tiền d&#226;n tăng.
Giai đoạn n&#224;y rất nguy hiểm do tiền d&#226;n tăng nhưng nợ c&#244;ng cũng tăng n&#234;n phải xem rất kỹ, phải điều tiết cắt giảm đ&#242;n bẩy t&#224;i ch&#237;nh v&#224; lạm ph&#225;t cho ph&#249; hợp. C&#226;n bằng l&#224; đẹp nhất coi như tho&#225;t khủng hoảng.
V&#224; to&#224;n bộ chu kỳ n&#224;y c&#243; thời gian như sau:
- Suy tho&#225;i nặng, khủng hoảng (depression): 2-3 năm
- Tăng ph&#225;t (reflation): 7-10 năm
16. IN TH&#202;M TIỀN C&#211; G&#194;Y LẠM PH&#193;T CAO? 
Nh&#236;n zimbabwe từ 2000 l&#224; một thất bại trong việc in tiền để cứu nền n&#244;ng nghiệp của họ đấy. Hoặc Đức 192x cũng bị khủng hoảng do in tiền v&#244; tổ chức.
Vậy n&#234;n mới n&#243;i cần phải rất cẩn thận trong việc in tiền. In tiền kh&#244;ng g&#226;y ảnh hưởng kinh tế nếu:
- In tiền chỉ để b&#249; v&#224;o t&#237;n dụng giảm th&#236; kh&#244;ng sao
- C&#243; ch&#237;nh s&#225;ch k&#237;ch cầu kinh tế sao cho thu nhập tăng nhanh hơn số tăng của nợ.
- In đủ kh&#244;ng in dư
17. KẾT LUẬN
Thường th&#236; chu kỳ khủng hoảng sẽ k&#233;o d&#224;i từ 2-3 năm, sau đ&#243; sẽ c&#243; 7-10 năm phục hồi từ từ (Thật kỷ mất m&#225;t Lost decade) ch&#250;ng ta phải nắm r&#245; những nguy&#234;n tắc sau để kh&#244;ng bị ảnh hưởng bởi khủng hoảng:
- Nắm r&#245; chu kỳ, ph&#225;n đo&#225;n chu kỳ
- Đừng để Nợ &gt; Thu nhập
- Thu nhập &gt; Năng suất (gi&#225; trị tạo ra)
- Tăng gi&#225; trị bản th&#226;n mọi l&#250;c.

TỔNG QUÁT NỀN KINH TẾ
Dành 5p đọc hết bài này để hiểu đơn giản mà cực sâu về nền kinh tế.
1. Nền kinh tế = giao dịch
A trồng ngô, B có tiền. B mang tiền đổi lấy ngô của A gọi là GIAO DỊCH.
Hàng triệu giao dịch như vậy giống A và B ở đủ mọi ngành nghề liên tục diễn ra gọi là NỀN KINH TẾ.
Nền kinh tế có 3 trọng điểm: Tăng trưởng năng suất (productivity growth), nợ ngắn hạn (short term debt cycle) và nợ dài hạn (long...)
2. Tổng chi tiêu trong giao dịch
Nay B đói, mua 2 bắp ngô nhưng chỉ mang tiền 1 bắp, B xin A mua chịu. Mua chịu (nợ) thì không có tài sản gọi là TÍN DỤNG (Credit)
Như vậy, Tiền + Tín dụng = Tổng chi tiêu = 1 giao dịch. Công thức bonus: Tổng chi tiêu/ Tổng sản lượng = Giá trị (price)
3. Ai tham gia giao dịch
A là người bán ngô, B là người mua ngô (CÁ NHÂN), bán cho B không có lời, A bán cho công ty bánh gần nhà (DOANH NGHIỆP) để họ làm bánh ngô. Có tiền, A nộp thuế cho nhà nước (CHÍNH QUYỀN), và gửi tiền vào bank gần nhà (NGÂN HÀNG)
Như vậy rất nhiều bộ phận khác nhau tham gia nền kinh tế, trong đó ngoài người mua và bán (cá nhân hoặc doanh nghiệp) thì có 2 ông cao cấp là:
- CHÍNH QUYỀN: thu thuế + chi tiền điều hành
- NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC: kiểm soát tiền và tín dụng bằng cách TĂNG GIẢM LÃI SUẤT hoặc IN TIỀN
---------------------------------------------
Như này hiểu được 50% về nền kinh tế rồi đó. Đoạn dưới mới nhức đầu đây!
---------------------------------------------
4. TÍN DỤNG - NỢ
B mua nợ ngô A thì B là con nợ, A là chủ nợ
A vay C - giám đốc ngân hàng tiền để mua thêm máy cày, A là con nợ, ngân hàng là chủ nợ. 
Đây là hoạt động tín dụng, cũng là thành phần kinh tế oái oăm nhất, khó hiểu nhất vì nó là lớn nhất và cũng dễ bốc hơi nhất (Mỹ có 3K tỷ $ tiền mặt nhưng có tới 50K tỷ $ tiền tín dụng). 
Hiểu đơn giản thì một người mượn tiền, hứa trả lại tiền + lãi suất và người kia tin, đồng ý cho mượn thì hình thành tín dụng. Đây gọi đơn giản hơn nữa là NỢ. 
NỢ = tài sản của người cho vay = trách nhiệm pháp lý của người đi vay
Càng uy tín, càng nhiều tài sản thì càng dễ được cấp tín dụng cao (nợ được nhiều hơn)
Trong hoạt động tín dụng ngân hàng, nếu lãi suất cho vay cao thì người mượn ít, lãi suất thấp thì người mượn nhiều vì rẻ.
5. CHI TIÊU - THU NHẬP
B mua ngô của A, A cầm tiền đó, đi mua gạo của D, D lại mua thịt của E,...cứ như vậy tạo thành nền kinh tế.
Tóm lại: Chi tiêu của người này là thu nhập của người khác. Và chi tiêu thúc đẩy nền kinh tế.
6. CHU KỲ TÍN DỤNG
B mua nợ ngô của A hôm nay thì ngày mai phải trả. Còn thực tế, thu nhập từ việc nuôi dê của B không tăng nên hôm nay ăn rồi, thì mai phải nhịn lại. Như vậy tạo ra chu kỳ: 1 ngày ăn tiêu nhiều thì ngày mai phải nhịn để trả lại cho A.
Kinh tế cũng vậy, tín dụng giúp bạn tiêu nhiều hơn trong hiện tại, mua nhà, mua xe, thực chất là đang tiêu tiền của chính bạn trong tương lai. Sau này bạn phải è cổ ra, thắt lưng buộc bụng để trả lại. Như vậy tạo ra chu kỳ. Tổng hợp toàn thế giới nó tạo ra chu kỳ kinh tế chung
TÍN DỤNG tạo ra CHU KỲ KINH TẾ
Tín dụng không xấu, nó giúp phân bổ chính xác các nguồn lực, ví dụ: A trồng ngô vay tiền mua xe máy cày để tăng năng suất và dễ dàng trả nợ. 
7. CHU KỲ KINH TẾ TĂNG
Tín dụng bình thường sẽ tạo ra chu kỳ đi lên trong nền kinh tế.
Ví dụ: 
A bán ngô được 100K, A được bank cấp thể tín dụng cho tiêu 20K nữa
Thế là A qua nhà D mua gạo, A mua 120K gạo. D có 120K thì được bank cấp tín dụng cho thêm 50K nữa là tài sản có 170K.
D sang nhà E mua thịt, D mua 170K, E có 170K thì bank thấy E giàu, cấp tín dụng cho hẳn 100K vậy là Hải có 270K. 
=> Nền kinh tế tăng trưởng đi lên (mô hình tự gia cố).
Đây là chu kỳ HƯNG THỊNH của nền kinh tế với nhiều khoản nợ ngắn hạn. Ai cũng giàu, ai cũng vui.
8. LẠM PHÁT
Do E có tới 270K tiền, cảm thấy giàu quá, quay lại mua ngô của A. Lúc này A thấy E giàu nên tăng giá ngô. E cũng đồng ý luôn. Vậy là giá ngô tăng từ 5K lên 10K. B cũng không ý kiến gì do cũng giàu. Vậy là thành lập mặt bằng giá chung. Ngay sau đó, gạo của D, Thịt của E lại tăng giá theo. 
=> Đây là LẠM PHÁT 
Khi lạm phát vừa vừa thì ai cũng vui, tới khi qua mấy vòng tăng giá, tín dụng thúc đẩy chi tiêu, mà tín dụng tạo ra bằng niềm tin nên rất nhanh ngô lên tới 30K/bắp. Mọi người bắt đầu lo lắng do tiền mất giá.
9. ĐIỀU CHỈNH LẠM PHÁT 
Đầu tiên thì Ngân hàng nhà nước sẽ tăng lãi suất cho vay tín dụng > lãi cao thì người vay ít dần lại
Vay ít hơn mà nợ vẫn phải trả > chi tiêu ít hơn = BỚT LẠM PHÁT 
10. GIẢM PHÁT  - CHU KỲ XUỐNG
Do chi tiêu ít mà, nguyên tắc  lúc đầu đó là Chi tiêu của người này = thu nhập người kia > ai cũng chi ít lại theo dây chuyền.
Chi ít thì tiền có giá => Giá cả xuống.
Đây là Giảm phát. 
Giảm phát = Kinh tế xuống > Suy thoái kinh tế.
11. ĐIỀU CHỈNH GIẢM PHÁT - CHU KỲ MỚI
Nếu suy thoái kinh tế nghiêm trọng, ngân hàng bắt buộc điều chỉnh bằng cách hạ lãi suất cho vay.
Lãi suất giảm > Vay nhiều hơn > Chi tiêu hơn > Kinh tế lại đi lên > Hưng thịnh mới.
Hiểu rất đơn giản: Cho vay tốt = kinh tế đi lên, cho vay không tốt = kinh tế đi xuống.
Chu kỳ này gọi là NỢ NGẮN HẠN và nó kèo dài từ 5-8 năm, lặp đi lặp lại từ trước tới nay, không hề thay đổi, đáy và đỉnh mỗi chu kỳ đều cao hơn (do lạm phát và hành vi con người thích tiêu hơn thích trả nợ) => Nợ nhiều hơn!
12. BONG BÓNG 
Nói sâu hơn về hành vi cho vay. A lúc đầu có 100k tiền ngô, ngân hàng thấy ổn, mở tín dụng cho 10K là 110K. 
Sau đó A mua gạo của D, D mua thịt của E gây ra lạm phát cũng như thu nhập tăng,... (như đoạn đầu) thì sau vài vòng A bán ngô được 300K, A mua nhà, mua xe các kiểu. 
Ngân hàng thấy A(dù đang nợ ngập đầu) có tiền quá, lại mở tín dụng nhiều hơn. Lần này A vay tới 200K và tổng có 500K mua càng nhiều thứ hơn như du thuyền, máy bay... 
Đây là tâm lý không đề phòng của tất cả mọi người kể cả ngân hàng. Cứ nghĩ rằng mọi chuyện theo chiều hướng tốt đẹp hơn.
Dần dần, nợ sẽ cao hơn thu nhập thực tế có thể có trong tương lai. Đây là chu kỳ NỢ DÀI HẠN 
Như vậy: thu nhập tăng > Giá trị tài sản tăng > mọi thị trường đều tăng bùng nổ > Mua mọi thứ bằng tiền đi vay đều dễ > Lại vay nhiều hơn do nghĩ mình giàu > chu kỳ lặp lại.
=> Đây là BONG BÓNG 
13. KHỦNG HOẢNG
Khi đến một thời điểm nào đó, bong bóng tăng tới mức khiến nợ quá nhiều, nợ cao hơn thu nhập bắt đầu mọi người phải vay thêm chỗ khác để trả nợ chỗ này. Lúc này ông Z - giám đốc ngân hàng không còn tin A nữa nên không cho vay > A phải bán tài sản. (Chu kỳ Tháo gỡ đòn bẩy tài chính)
Khổ cái là hiện tại ai cũng khổ như A, bán tài sản không có ai có tiền mà mua nên giá tài sản sụt giảm nặng nề. => VỠ BONG BÓNG => KHỦNG HOẢNG KINH TẾ
Trong thời điểm này:
- Thu nhập giảm
- Không vay được tín dụng, thậm chí biến mất
- Thất nghiệp
- Tài sản rớt giá nặng nề
- Thị trường chứng khoán lao dốc
- Bank khó khăn
- Nợ ngày càng tăng...
Một vòng luẩn quẩn: Nợ cao > không vay được > mất tín dụng > bán tài sản > không bán được > nợ càng cao > càng không vay được > càng bán không được ...
Nhật bị khủng hoảng vào năm 1989
Mỹ chịu sự kiện này nặng nề hai lần vào năm 1929 và 2008, khiến cả thế giới chao đảo.
Châu Âu và hầu hết quốc gia khác vào 2008 chung với đợt 2 của Mỹ.
14. CHU KỲ THÁO GỠ ĐÒN BẨY TÀI CHÍNH 
Nặng nề hơn chu kỳ suy thoái kinh tế, suy thoái chỉ cần hạ lãi suất là người vay tăng lên, nhưng ở chu kỳ này, càng vay càng khổ nên không ai vay, tới khi lãi suất cho vay chạm đáy 0% (Mỹ 193x và 2008 lãi suất cho vay tín dụng về 0%) tuy nhiên có hạ về 0% cũng chỉ được một hạn mức nào đó vốn đã thấp trong khủng hoảng nên không thể dẹp được
Nợ khổng lồ > Mất tín dụng > Bank không cho vay > càng nợ nhiều hơn > Mất khả năng thanh khoản > Tê liệt hoàn toàn nền kinh tế!
15. THOÁT KHỎI KHỦNG HOẢNG - XOÁ NỢ - TĂNG PHÁT 
Tăng phát (reflation) là dùng các chính sách để ổn định kinh tế, hạn chế ảnh hưởng giảm phát sảy ra sau thời kỳ suy thoái 
Vấn đề hiện tại là nợ rất cao, muốn tăng phát tốt (ổn định lại kinh tế mà không gây hậu quả), cần giảm nợ xuống chỉ có 4 cách :
THẮT CHẶT CHI TIÊU
Chỉ giúp ích một phần, kéo dài việc xuống đáy của khủng hoảng do nguyên tắc: chi người này = thu người kia. Ai cũng thắt lưng buộc bụng khiến kinh tế thu hẹp > giảm phát > suy thoái > khủng hoảng.
BÙNG NỢ/TÁI CƠ CẤU
Cũng tương tự cách trên, chỉ có kéo dài thời gian và áp dụng khu vực nhỏ.
PHÂN PHỐI TÀI SẢN GIÀU NGHÈO
Trong thời kỳ tháo gỡ đòn bẩy tài chính, thất nghiệp cao > GDP giảm > thu thuế ít hơn > phải tăng chi cho phúc lợi xã hội (bảo hiểm thất nghiệp, hỗ trợ khó khăn, kích cầu kinh tế,..) > THÂM HỤT NGÂN SÁCH (vừa qua).
Như vậy, khi thâm hụt ngân sách, nhà nước có cách: TĂNG THUẾ hoặc ĐI VAY. Hiện tại, tăng thuế không được do tình hình kinh tế, đi vay thì các nước còn lại cũng quá cha nên chỉ còn cách: LẤY CỦA NGƯỜI GIÀU (tăng thuế, điều tra,...) chia cho người nghèo (Phân phối lại của cải)
Tuy vậy, người giàu cũng khó chịu khi bị tăng thuế, làm ăn thì khó khăn dần dần gây ra mâu thuẫn, rối loạn không chỉ trong nước mà còn nước ngoài, đặc biệt quốc gia có mối quan hệ nợ nần.
Nguy hiểm hơn, nó có thể dẫn tới THAY ĐỔI CHÍNH "CHỊ" hoặc gây xung đột (193x hitle nắm quyền cũng do suy thoái ở Mỹ và war Châu Âu)
=> Đây là cách khả thi hiện tại nhiều quốc gia có thể đã áp dụng (như nào thì tự ngẫm xem)
IN THÊM TIỀN
Khi mà ai cũng cần tiền do ai cũng nợ ai thì việc dễ nhất là nhờ Ngân hàng nhà nước in thêm tiền, phát cho mỗi người một ít là xong. Phải không? Không đơn giản vậy đâu.
Khi lãi suất về 0, năm 193x và 2008 ở Mỹ đã in 2000 tỷ đô, 2008 -2012 Anh in ra hơn 300 tỷ đô, Châu Âu in khoảng 1700 tỷ tiền mới và mua tài sản tài chính giúp tài chính dần ổn định.
Nhắc lại về mối quan hệ lúc đầu:
Ngân hàng nhà nước: In tiền
Chính quyền: Chi tiền
Vậy nên Ngân hàng nhà nước cho chính quyền bằng cách mua trái phiếu chính phủ > Chính phủ kích cầu kinh tế, trợ cấp thất nghiệp... (Bơm tiền) > Tiền dân tăng.
Giai đoạn này rất nguy hiểm do tiền dân tăng nhưng nợ công cũng tăng nên phải xem rất kỹ, phải điều tiết cắt giảm đòn bẩy tài chính và lạm phát cho phù hợp. Cân bằng là đẹp nhất coi như thoát khủng hoảng.
Và toàn bộ chu kỳ này có thời gian như sau:
- Suy thoái nặng, khủng hoảng (depression): 2-3 năm
- Tăng phát (reflation): 7-10 năm
16. IN THÊM TIỀN CÓ GÂY LẠM PHÁT CAO? 
Nhìn zimbabwe từ 2000 là một thất bại trong việc in tiền để cứu nền nông nghiệp của họ đấy. Hoặc Đức 192x cũng bị khủng hoảng do in tiền vô tổ chức.
Vậy nên mới nói cần phải rất cẩn thận trong việc in tiền. In tiền không gây ảnh hưởng kinh tế nếu:
- In tiền chỉ để bù vào tín dụng giảm thì không sao
- Có chính sách kích cầu kinh tế sao cho thu nhập tăng nhanh hơn số tăng của nợ.
- In đủ không in dư
17. KẾT LUẬN
Thường thì chu kỳ khủng hoảng sẽ kéo dài từ 2-3 năm, sau đó sẽ có 7-10 năm phục hồi từ từ (Thật kỷ mất mát Lost decade) chúng ta phải nắm rõ những nguyên tắc sau để không bị ảnh hưởng bởi khủng hoảng:
- Nắm rõ chu kỳ, phán đoán chu kỳ
- Đừng để Nợ > Thu nhập
- Thu nhập > Năng suất (giá trị tạo ra)
- Tăng giá trị bản thân mọi lúc.